Τα ορφανά προσφυγόπαιδα
Full Description
Το Άσυλο Παιδιού Βόλου ιδρύθηκε στις 10 Σεπτεμβρίου 1922 από νεαρές δεσποινίδες αστικών οικογενειών του Βόλου, με βασικό σκοπό να περιθάλψει κυρίως τα πολλά ορφανά και απροστάτευτα προσφυγόπαιδα που μόλις είχαν καταφθάσει στο Βόλο, καθώς και τις άπορες εργαζόμενες γυναίκες. Τα δύο πρώτα χρόνια λειτουργίας του, το ίδρυμα στεγάστηκε στο κτίριο του 4ου Δημοτικού Σχολείου Αρρένων στη συνοικία του Αγ. Κωνσταντίνου, παρέχοντας περίθαλψη στα παιδιά μόνο κατά τη διάρκεια της ημέρας. Στη συνέχεια το Άσυλο μεταστεγάστηκε στον παλιό τουρκικό στρατώνα στα Παλαιά, όπου θα παραμείνει εκεί μέχρι την επίταξή του από τις ιταλικές κατοχικές δυνάμεις. Το διάστημα 1922-1928 φιλοξένησε συνολικά 660 περίπου παιδιά, με ενδεικτική ετήσια πληρότητα 160 παιδιών το 1924 και 145 παιδιών το 1927. Τα περισσότερα παιδιά που περισυλλέχθηκαν από τις δεσποινίδες του Ασύλου, διέμεναν κυρίως σε αποθήκες και είχαν καταγωγή από τη Σμύρνη, τη Νικομήδεια, το Οδεμήσιο και το νοτιότερο χωριό Λίγδα, τη Μαγνησία, τον Πόντο, τη Σώκια, κ.ά.
Η μικρή Κυριακή Καλογήρου-Καραφέρη υπήρξε τρόφιμος στο Άσυλο από το 1937 έως τον Φεβρουάριο του 1944. Ορφανή από μικρή ηλικία, για λίγα χρόνια έζησε στο σπίτι της γιαγιάς της στη Νέα Ιωνία, καθώς οι γονείς της ήταν πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία. Η αφήγησή της από την παραμονή της στο Άσυλο είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτική για τις συνθήκες, την καθημερινότητα και το πρόγραμμα του ιδρύματος. «Τον καιρό που ζούσα εγώ στο Άσυλο, φιλοξενούνταν εκεί εκατό κορίτσια, από πολύ μικρά έως και μεγάλα, μέχρι 25 χρόνων. (…) Οι μεγαλύτερες κοπέλες ήταν για μας απλά «οι μεγάλες». Οι μεγάλες ήταν συνήθως ομαδάρχισσές μας. Τα εκατό κορίτσια ήμασταν χωρισμένα σε δέκα ομάδες των δέκα κοριτσιών».
Στο Άσυλο υπήρχαν εργαστήρια υφαντικής, πλεκτικής ραπτικής. Το πλέξιμο, το κέντημα και η εν γένει κατασκευή εργοχείρων, απορροφούσε μεγάλο μέρος της καθημερινότητας των ορφανών κοριτσιών, που μέσα από την τεχνική αυτή κατάρτιση, αποκτούσαν ένα απαραίτητο προσόν για τον βιοπορισμό τους μετά την έξοδό του από το Άσυλο. Η μικρή Κυριακή θυμάται επίσης του ευεργέτες και άλλους “φιλάνθρωπους” που επισκέπτονταν το ίδρυμα για να δουν τα παιδιά και να κάνουν κάποια προσφορά. “Μαζευόμασταν τότε όλα τα παιδιά και τους απευθύναμε το ευχαριστήριο τραγουδάκι που ακολουθεί. Πάντα εκείνοι συγκινούνταν και τα μάτια τους γέμιζαν δάκρυα καθώς μας άκουγαν. Μαζί τους κλαίγαμε και εμείς:
Ευεργέτες κατά χρέος, σας ευχόμαστε εκ ψυχής
η καινούργια η ζωή σας να είναι ευτυχής.
Αυτός που μας ακούει από τον Ουρανό
ποτέ δεν αποκρούει δεήσεις ορφανών.
Είναι καλός γνωρίζω, Καλός εις τους καλούς,
θα κάνει, το ελπίζω, τους χρόνους σας πολλούς.
Κινείται του Υψίστου το έλεος πολύ,
όταν για ευεργέτας παιδί παρακαλεί.
Bibliography
Γ.Α.Κ. Μαγνησίας, Αρχείο Ασύλου Παιδιού Βόλου, φάκ. 2057, Έκθεσις των πεπραγμένων από της ιδρύσεως αυτού (22 Σεπτεμβρίου 1922 μέχρι 30 Απριλίου 1936.
Λένα Καραφέρη-Κεχαγιά, Τόσο απλό ν΄αγαπάς… Μνήμες από το Άσυλον Παιδιού Βόλου 1937-1944, Βόλος, 2018, σ. 21.
Αννίτα Πρασσά, “Το “Άσυλο Παιδιού Βόλου” (1922-1996)”, Εν Βόλω, τχ. 21, 2006
Μαρία Τσιαδήμα, Το Άσυλο Παιδιού Βόλου 1922-1944, Διπλωματική εργασία, Τμήμα ΙΑΚΑ, Παν/μιο Θεσσαλίας, Βόλος, 2008, σ. 15-17.
Ντίνα Μουστάνη, «Οι πατέρες των ορφανών»: η Φιλόπτωχος Αδελφότης Βόλου και το Ορφανοτροφείο της, 1894-1935», στο Πασχάλης Σ. Δήμου (επιμ.), Το Φιλανθρωπικό Ίδρυμα Ορφανοτροφείο Βόλου μέσα από το έργο και προσφορά της Φιλοπτώχου Αδελφότητος Βόλου, της Εκκλησίας και Εκπαιδευτικών Φορέων, Βόλος, 2019, 31-56
Sources
Πηγή: Γ.Α.Κ. Μαγνησίας, Αρχείο Ασύλου Παιδιού Βόλου, φάκ. 2057, Έκθεσις των πεπραγμένων από της ιδρύσεως αυτού (22 Σεπτεμβρίου 1922 μέχρι 30 Απριλίου 1936.
ΑΣΥΛΟΝ ΠΑΙΔΙΟΥ ΒΟΛΟΥ
Ανεγνωρισμένον Σωματείον
Έκθεσις των πεπραγμένων από της ιδρύσεως αυτού (10 Σεπτεμβρίου 1922 μέχρι 30 Απριλίου 1936)
Ότε το φθινόπωρον του 1922 κατεκλύζετο η Ελλάς από τον προσφυγικόν κόσμον, και αγωνιώδες προέβαλεν το πρόβλημα της στεγάσεως και στοιχειώδους περιθάλψεως των ενδεών αυτών, ιδρύθη ενταύθα την 10ην Σεπτεμβρίου πρωτοβουλία των δεσποινίδων της πόλεώς μας, το υπό την επωνυμίαν «Άσυλον Παιδιού Βόλου» ανεγνωρισμένον Σωματείον με τον ταγμένον αρχικόν σκοπόν την παντοειδή περίθαλψιν των ορφανών της Μικρασιατικής καταστροφής.
Το έργον των δεσποινίδων του Ασύλου ήτο ομολογουμένως τεράστιον, καθόσον με μοναδικούς αρχικώς πόρους τας εισφοράς των φιλανθρώπων της κοινωνίας μας, είς χρήματα και είς είδη, και αφού επέτυχον την προσωρινήν στέγασιν του Ασύλου είς το κτίριον του Δ/ Δημοτικού Σχολείου Αρρένων, κατώρθωσαν επί δύο συνεχή έτη να περιθάλπουν και να περιποιούνται κατά το διάστημα της ημέρας μόνον, καθόσον εστερούντο κλινών και κλινοσκεπασμάτων, τα κάτω των 12 ετών προσφυγόπαιδα, τα οποία περισυνέλεγον από τας αποθήκας και τα υπόγεια, άτινα εχρησίμευον ως κατοικία των.
Η ούτω όμως κατά την ημέραν μόνον παρεχομένην είς τα ατυχή προσφυγόπαιδα περίθαλψις, ευνόητον ότι ήτο τελείως ανεπαρκής δι΄ό μεγάλαι κατεβάλλοντο υπό των δεσποινίδων του Ασύλου προσπάθειαι διά την κατά το δυνατόν ολοκλήρωσιν της υπέρ των ορφανών αντιλήψεως, ούτως ώστε αύτη να επεκταθή και κατά την νύκτα, να περιλάβη δε και την εκπαίδευσιν και γενικωτέραν διαπαιδαγώγησιν αυτών. Αι προσπάθειαι αυταί στέφονται υπό επιτυχίας μετά παρόδον ολίγων μηνών, ότε παραχωρούνται υπό του Φρουραρχείου είς το Άσυλον κλινοδίποδα και κλινοδανίδες και επιτυγχάνεται η κατά Ιανουάριον 1923 στέγασις πλέον των 80 ορφανών. Έκτοτε αρχίζει η αλματική πρόοδος του Ασύλου, το έργον του οποίου μόνον τον αμέριστον θαυμασμόν προκαλεί είς τους γνωρίζοντας αυτό.
Τα 80 ορφανά τα οποία εστεγάζοντο τον Ιανουάριον του 1923, και κατά το Απρίλιον του 1924 ανέρχονται εις 160. Είς ταύτα προστίθενται 150 κορίτσια του Πόντου ηλικίας 16 ετών και άνω, των οποίων την περίθαλψιν, κατ΄επιταγήν της Δημαρχίας, ανέλαβεν, και άτινα ετοποθετήθησαν βαθμηδόν είς διαφόρους εργασίας, αφού προηγουμένως εξησφαλίσθησαν διά συμβολαίου. Η δράσις του Ασύλου επεκτείνεται, και το 1926 συγκροτεί τμήμα βρεφών εκθέτων και εγκαταλελειμένων, προσλαμβάνεται δε και ειδική τροφός διά την επιμέλειάν των.
Εν τω μεταξύ επιτυγχάνεται η από του 1924 μεταφορά και εγκατάστασις του Ασύλου είς το εν Παλαιοίς κτίριον των παλαιών στρατώνων του πυροβολικού όπερ ήτο λίαν ευρύχωρον.
Έτι δε λαμβάνεται υπ΄όψιν πρόνοια διά την εκπαίδευσιν των τροφίμων του Ασύλου, και κατόπιν αποφάσεως του Υπουργείου της Παιδείας κτίζεται το σχολείον του Ασύλου, αποτελούμενον από 4 αιθούσας, είς το οποίον φοιτούν και εκμανθάνουσι τα πρώτα γράμματα τα ατυχή ορφανόπαιδα, από ηλικίας 6-13 ατών, και τα μέν επιδεικνύοντα ιδιαιτέραν επιμέλειαν και ευφυίαν αποστέλλονται είς ανωτέρας σχολάς, μία δε των τροφίμων του Ασύλου η Αθηνά Παπαδοπούλου είναι φοιτήτρια της Φιλολογίας εν τω Πανεπιστήμιον Αθηνών, τα δε έτερα εκμανθάνουσι μετά την αποφοίτησίν των εκ του Δημοτικού σχολείου βιοποριστικά επαγγέλματα, τα μεν άρρενα εκτός του Ασύλου τα δε θύλεα είς τα εργαστήρια ραπτικής, υφαντουργικής, πλεκτικής, και κεντιστικής του Ασύλου, ερχόμενα τοιουτοτρόπως αρωγοί του ιδρύματος και σχηματίζοντα μικρόν τι κεφάλαιον απαραίτητον διά την αποκατάστασίν των, διά την οποίαν ιδιαιτέραν καταβάλλεται προσπάθεια. Κατά τον μήνα Μάϊον του 1936 επραγματοποιήθη ο γάμος της τροφίμου του Ασύλου Γλυκερίας Ξανθούλη μετά του Στ. Βουρσούκη.
Όλως όμως ιδιαιτέρα καταβάλλεται υπό των δεσποινίδων του Ασύλου μέριμνα διά την υπό κατά το δυνατόν καλλιτέρους όρους υγιεινής διαβίωσιν των τροφίμων αυτού. Το διαιτολόγιον κατηρτίσθη μετά πάσης επιμέλειας και τη βοηθεία ιατρών. Η κατάστασις της υγείας των τροφίμων παρακολουθείται συστηματικώς υπό ιατρών της πόλεώς μας, οι οποίοι αφιλοκερδώς προσφέρουσι τας υπηρεσίας των. Το μεγαλύτερον όμως βήμα συνετελέσθη της πρό τετραετίας εγκαταστάσεως των παιδικών εξοχών του Ασύλου διά των οποίων τα μέγιστα εβελτιώθη η υγεία των παιδιών, καθόσον ταύτα παραμένουσιν επί τρεις (3) ολοκλήρους μήνας είς το ύπαιθρον και την θάλασσαν. Αποτέλεσμα της ιδιαιτέρας αυτής προσπαθείας είναι η θαυμασία από πάσης απόψεως υγεία των τροφίμων στον δυνατόν όριον. Ενώ κατά το 1923 απέθανον 4 ορφανά, κατά το 1924 απέθανον 3 ορφανά και κατά το 1926 2, από του 1927 μέχρι σήμερον, ήτοι είς διάστημα 9 ετών εσημειώθη είς και μόνον θάνατος, επισυμβάς το θέρος του 1929. Έκτοτε, μέχρι σήμερον η υγεία των τροφίμων είναι άριστη και ουδείς θάνατος εσημειώθη.
Το παραχωρηθέν όμως κτίριον του παλαιού στρατώνος του πυροβολικού ήτο πεπαλαιωμένον και εγκαταλελειμένον από πάσης απόψεως, ίνα εκ του πτωχού Ταμείου του Ασύλου 220.000 περίπου δραχμαί (υποβληθείσα έκθεσις είς το τμήμα Αεροπορικής αμύνης) διά την επισκευήν του, και διά την προσθήκην παραρτήματος διά να χρησιμεύση ώς Νοσοκομείον του Ασύλου. Πλήν αυτών δαπανώνται κατά διαστήματα έτεραι 200.000 δραχμαί διά τον συγχρονισμόν του κτιρίου, ούτως ώστε να καταστή τούτο κατά το δυνατόν από πάσης απόψεως κατάλληλον διά τον νέον του προορισμόν. Διά των χρημάτων αυτών κατασκευάζονται, οχετοί διά τα όμβρια και λοιπά ύδατα του πλυντηρίου και μαγειρείου, εγκατάστασις τελεία λουτρών στοιχήσασα μόνον αύτη 60.000 δραχμάς, σιμεντόστρωσις αυλής, το πεπαλαιωμένον δε κτίριον απαιτεί συνεχή επισκευήν ώς και δαπάνας διά την στοιχειώδη συντήρησίν αυτού.
Είναι όμως ανάγκη να γίνουν πολλά διά να δυνηθή το Άσυλον ν΄ανταποκριθή πληρέστερον πρός τον προορισμόν του. Κυρίως απαιτείται λόγω του πεπαλαιωμένου του κτιρίου ριζική επισκευή και διαρρύθμισις αυτού, ούτως ώστε να πληρή τούτο όλους τους κανόνας της υγιεινής και να ανταποκριθή πρός τας επαυξηθείσας ανάγκας του Ασύλου.
Το κτίριον όμως τούτο δεν ανήκει είς το Άσυλον αλλ΄είς την διεύθυνσιν δημοσίων κτημάτων, το μετά της οποίας μισθωτήριον συμβόλαιον λήγει μετά πάροδον διετίας και ώς εκ τούτου είναι λίαν αντιοικονομικόν και ριψικίνδυνον να καταβάλη το Άσυλον νέας μεγάλας δαπάνας απαιτουμένας διά την επισκευήν και διαρρύθμισιν του κτιρίου (μαγειρείου, πλυντηρίου) εφόσον τούτο είναι ξένον και ενδέχεται να υποχρεωθή ημέραν τινά να το εγκαταλείψη.
Διά τους ανωτέρω αναπτυχθέντας λόγους, έτι δε λαμβανομένων υπ΄όψιν του κολοσσιαίου από ανθρωπιστικής και κοινωνικής απόψεως του μέχρι τούδε συντελεσθέντος έργον του Ασύλου, επιβάλλεται η είς αυτό παραχώρησις του κτιρίου, εν τω οποίω ήδη στεγάζεται και διά το οποίον εδαπανήθησαν υπό του Ασύλου μέχρι τούδε 420.000 δραχμαί.
Ευελπιστούμεν ότι θέλει πραγματοποιηθή η επιθυμία αύτη του Ασύλου και παραχωρουμένου είς το Άσυλον Παιδιού Βόλου του κτιρίου είς ό ήδη στεγάζεται θα δυνηθή να ανταποκριθή πληρέστερον προς το ευγενές έργον της προστασίας των ορφανών.
Μετά πλείστης τιμής
Η Πρόεδρος Η Γραμματεύς
Εφημερίδα Η Θεσσαλία, 24 Σεπτεμβρίου 1922
ΤΟ ΑΣΥΛΟΝ ΤΩΝ ΠΑΙΔΩΝ
Η ριφθείσα από τας δεσποινίδας Κουτσαγγέλη και Χρυσοβελώνη ιδέα της ιδρύσεως ασύλου των παίδων εγένετο δεκτή μετ΄ενθουσιασμού από τας δεσποινίδας της πόλεώς μας, αίτινες ετέθησαν αμέσως είς έργον. Επιτροπή εκ των δίδων Κουτσαγγέλη, Χρυσοβελώνη, Σαράτση και Λώτου ήρχισεν από της χθές περιερχομένη τας προσφυγικάς εγκαταστάσεις και καταγράφουσα τα παιδάκια από 2-8 ετών. Επειδή όμως ο αιθμός των είνε μέγας, υπερβαίνων τους 500 κατά πάσαν πιθανότητα, θα αποφασισθή, όπως τα πλέον καχεκτικά προσληφθούν κατ΄αρχάς είς το άσυλον, όπερ αναλόγως των δυνάμεών του κατόπιν θα επεκτείνη την δράσιν του και προς τα άλλα.
Εφημερίδα Ταχυδρόμος,14.3.1923
[…] Θεωρείται άτοπον να κρατούνται δύο σχολεία, τά παρά τόν Άγιον Κωνσταντίνον σχολεία, διά τό Άσυλον του Παιδιού καί διά τά κορίτσια του Πόντου.
Καλός και άγιος ο σκοπός αλλά δεν συγχωρείται διά 120-150 παιδάκια νά ρίπτωνται εις τούς δρόμους 800 μαθηταί.
Άλλως τε τά παιδάκια του Ασύλου θά μπορούσαν κάλλιστα να στεγασθούν καί να τύχουν περιθάλψεως εις τό Ορφανοτροφείον το οποίον αυτόν αποκλειστικώς τον σκοπόν έχει.
Αλλ’ εδώ διά ψύλλου πήδημα κρίνεται προτιμώτερον να πλήσσεται η εκπαίδευσις, παρά να ενοχλήται οιοσδήποτε άλλος.