Αυτοί που έμειναν: Οι οθωμανοί κάτοικοι του Βόλου

Η μικρή δημογραφικά μουσουλμανική κοινότητα του Βόλου, γύρω στους 1.200-1.400 κατοίκους πριν την προσάρτηση, περιοριζόταν εντός του κάστρου στη συνοικία των Παλαιών, σε μικρή απόσταση από τη θάλασσα. Μουσουλμανικοί πληθυσμοί ωστόσο κατοικούσαν και εκτός Βόλου, όπως στις ευρύτερες περιοχές του Βελεστίνου, των Λεχωνίων και του Αλμυρό, όπου διατηρούσαν μεγάλες εκτάσεις γης. Οι μεγάλοι αυτοί γαιοκτήμονες, αγάδες και μπέηδες, μαζί με τους στρατιωτικούς κυβερνήτες που ήταν συνήθως πασάδες, βρίσκονταν στην κορυφή της κοινότητας και ακολουθούσαν οι αξιωματούχοι, οι ιερείς (μουφτήδες και ιμάμηδες), οι έμποροι και οι τεχνίτες, οι επιστάτες και οι καλλιεργητές, οι μικροπωλητές, ανάμεσά τους γυρολόγοι και χαμάληδες.   

Η οθωμανική κοινότητα του Βόλου συρρικνώθηκε αισθητά μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας. Σύμφωνα με την πρώτη απογραφή του 1881, στην επαρχία Βόλου, που περιλάμβανε το Βόλο, τους οικισμούς του Πηλίου κι εκείνους των Δήμων Φερών και Βοίβης, καταγράφονται μόλις 1.401 μουσουλμάνοι, όταν το 1880 μόνο στο Βελεστίνο κατοικούσαν 1.000 μουσουλμάνοι σε συνολικό πληθυσμό 1.500 κατοίκων. 

Το μεγαλύτερο μέρος της μουσουλμανικής κοινότητας του Βόλου φαίνεται πως εγκατέλειψε το ελληνικό έδαφος, με τους εναπομείναντες μουσουλμάνους να προσπαθούν να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα. Οι καταγραφές τους στις δημογραφικές αρχειακές πηγές αναδεικνύουν την επαγγελματική ενασχόλησής τους. Μεγάλο μέρος των μουσουλμάνων ήταν αχθοφόροι που δούλευαν στο λιμάνι, πολύ κοντά δηλαδή στη συνοικία των Παλαιών, όπου διέμεναν. Το συγκεκριμένο επάγγελμα ήταν σχεδόν μονοπώλιό τους, όπως κι εκείνο του στραγαλοποιού και του πεταλωτή. Αρκετοί μουσουλμάνοι ασχολούνταν με τη σιδηρουργία, ενώ σημαντική ήταν και η ομάδα των κτηματιών. Οι γαιοκτήμονες αυτοί αποχώρησαν από την πόλη με σχετική καθυστέρηση, θέλοντας να εξασφαλίσουν ευνοϊκότερες τιμές για τη γη τους.   

Μέχρι και τους Βαλκανικούς πολέμους, η μουσουλμανική κοινότητα του Βόλου, εμφανίζει ίχνη αφομοίωσης στην τοπική κοινωνία. Δείγματα αυτής της ζύμωσης είναι οι αλλαγές που παρατηρούμε στα ονόματα των μουσουλμάνων. Τα τελευταία αποκτούν μια επιπλέον καταληκτική συλλαβή και αρχίζουν να μοιάζουν με αυτά των χριστιανών συντοπιτών τους. Σταδιακά, ο Καμπέρ μετατρέπεται σε Καμπέρη, ο Ραμαντάν σε Ραμαντάνη, ο Τζαμάλ σε Τζαμαλή, όπως και οι Σερίφ, Καραμπουλιάν, Ρετζέπ, Δεμίρ κ.ά. Οι προσφωνήσεις μπέης, εφέντης και νταής μετατρέπονται σε επίθετα, άλλα ονόματα ενώνονται, όπως το Καρασαλής και άλλα καταλήγουν στα πλησιέστερα εύηχα χριστιανικά, όπως ο Χασάν Ιμαρακλής ή Μερακλής. 

Τη συρρίκνωση της κοινότητας ενισχύουν οι εκχριστιανισμοί των μουσουλμάνων και οι επιγαμίες τους. Οι περιπτώσεις αυτές αν και σπανίζουν, αποκαλύπτουν μια πρακτική υπαρκτή. Το «άνοιγμα» της μουσουλμανικής κοινότητας αποτυπώνεται και στο χώρο. Σταδιακά, οι μουσουλμάνοι βγαίνουν από το φρούριο, τα τείχη του οποίου κατεδαφίζονται μερικώς το 1889. Κατοικούν νέες συνοικίες, πέρα από τα Παλαιά Μαγαζεία και τα Γύφτικα, όπως τις γειτονικές συνοικίες της Μεταμόρφωσης, του Αγίου Νικολάου, του Αγίου Παντελεήμονα και στο Καπακλί.