Στέγαση στις καπναποθήκες

Η εφημερίδα Θεσσαλία με το πρωτοσέλιδο άρθρο με τίτλο «Το μαύρο κύμα», στην πρώτη της σελίδα, κάνει λόγο για πάνω από 10.000 πρόσφυγες οι οποίοι έφτασαν στις 19 Σεπτεμβρίου 1922 στο λιμάνι του Βόλου υπολογίζοντας ότι θα ακολουθήσουν άλλοι 50.000. Το  πρώτο πλοίο που έφτασε στο λιμάνι του Βόλου ήταν το υπερωκεάνιο «Μεγάλη Ελλάς».  Ακολούθησαν τα πλοία  «Μιλτιάδης» και «Βιθυνία» και αργά το απόγευμα το πλοίο «Μαίανδρος». Η αποβίβαση των προσφύγων στην προβλήτα του λιμανιού έγινε με λέμβους, φορτηγίδες και μικρά ατμόπλοια. Πολύ γρήγορα, πέρα από την προβλήτα και οι κάθετοι δρόμοι γύρω από το λιμάνι πλημμύρισαν με πρόσφυγες. Τα πεζοδρόμια έγιναν οι πρώτοι χώροι όπου οι εξαθλιωμένοι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν με τα λιγοστά υπάρχοντά τους, «με τα λίγα μπουγαλάκια που έφερναν μαζί τους».  Η επιτακτική ανάγκη άμεσης περίθαλψης των νεοεισερχόμενων, που αφορούσε στην παροχή τροφίμων και φάρμακων, αν και καθυστερημένα σύμφωνα με το τοπικό τύπο, θα κινητοποιήσει σε πρώτη φάση ιδιώτες. Φιλανθρωπικοί σύλλογοι θα συνδράμουν προσφέροντας με όποιο τρόπο μπορούν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη σε εκείνους και εκείνες που την είχαν ανάγκη, καθώς επίσης  τρόφιμα, φάρμακα και ρουχισμό.  Μεταξύ των αστικών στρωμάτων της πόλης που κινητοποιήθηκαν άμεσα αναφέρονται ο καπνέμπορος Χονδρόπουλος και ο βιομήχανος Παπαγεωργίου, οι οποίοι πρόσφεραν συμπυκνωμένο γάλα και άλλα τρόφιμα στα παιδιά των προσφύγων. Σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης, το δημοτικό συμβούλιο, σε έκτακτη συνεδρίασή του απόγευμα της 19ης Σεπτεμβρίου, ενέκρινε χρηματικές πιστώσεις ύψους 32.000 δρχ. για την χορήγηση ψωμιού και 32.000 δρχ. επίσης για τη λειτουργία τριών συσσιτίων. Η ανάγκη εξεύρεσης στεγασμένων χώρων στους οποίους θα εγκαθίσταντο οι πρόσφυγες προσωρινά ήταν πλέον  το πρώτο μέλημα των τοπικών αρχών. Το πλήθος των καπναποθηκών που λειτουργούσαν στην πόλη θα καλύψει σε κάποιο βαθμό αυτή την ανάγκη.

Οι πρώτες καπναποθήκες που θα δεχτούν πρόσφυγες ήταν η μεγάλη καπναποθήκη του Τζαμαλή, γωνία 2ας Νοεμβρίου και Ξενοφώντος, πίσω από το Δημοτικό Θέατρο, του Ζαρκάδου και του Χονδρόπουλου, στην περιοχή της Μεταμόρφωσης, του Περβανά στον Άγιο Νικόλαο.  Μερικές μέρες αργότερα, στις 27 Σεπτεμβρίου, περίπου πενήντα οικογένειες –που αποτελούνταν από μικρά βρέφη μέχρι υπερήλικες– από το Σεβδίκιοϊ και το Μπουζά της Σμύρνης, μεταφέροντας μέσα σε μπόγους τα υπάρχοντάς μεταφέρθηκαν στην περιοχή των Παλαιών, στην καπναποθήκη του Παπάντου. Η τεράστια καπναποθήκη χωρίστηκε με τσουβάλια και λινάτσες σε «διαμερίσματα», για να βολευτεί κάθε οικογένεια στον «»ιδιωτικό» της χώρο. Ίσα-ίσα που χωρούσαν στρωματσάδα -ευτυχώς είχε πάτωμα σανιδένιο- και οι άνθρωποι σκεπάζονταν με κουβέρτες και κουρελούδες. Η περιγραφή του Δ. Κωνσταντάρα-Σταθαρά ο οποίος μεταφέρει τη μαρτυρία του πρόσφυγα Πέτρου Παλαμίδα, πρόσφυγα από το Σεβδίκιοϊ, είναι ιδιαίτερα γλαφυρή και αντικατοπτρίζει τις δύσκολες συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στο εσωτερικό αυτών των καπναποθηκών.

«Και δε χρειάζεται μεγάλη φαντασία για να αντιληφθεί κανένας πώς κοιμόταν τόσοι άνθρωποι στα “διαμερίσματά” τους, παστωμένοι στην κυριολεξία… Εφιαλτικές νύχτες περνούσε το ανθρώπινο κοπάδι. Πού ησυχία, πού ύπνος, πού ξεκούραση; Και όλο αυτό το σκηνικό φωτιζόταν από καμιά γκαζόλαμπα, που την άφηνε κάποιος αναμμένη, γιατί φοβόταν το πηχτό σκοτάδι της αποθήκης. Η βαριά μυρωδιά του καπνού από την αποθήκη, η ανθρωπίλα και η μπόχα από τους στριμωγμένους πρόσφυγες, λες και αφιόνιζαν τα κουρασμένα σώματα. Προς τα χαράματα απλωνόταν μια παράξενη ησυχία, μόνο για λίγο, γιατί ξημέρωνε πια η μέρα να βγουν από τον τάφο τους και να αναπνεύσουν… Όσες γυναίκες έμεναν στην καπναποθήκη, άρχιζαν να κάνουν “δουλειές του σπιτιού”. Συγύρισμα, πλύσιμο, μαγείρεμα…»

Οι πρόσφυγες έζησαν περίπου δύο χρόνια, σ’ αυτή και σε άλλες καπναποθήκες, μέχρι που σιγά-σιγά, μέσα στο 1924, άρχισαν να μεταστεγάζονται στη Νέα Ιωνία, στο λεγόμενο τότε Συνοικισμό, στα πρώτα «σπίτια» στα είκοσι τετράγωνα γύρω από την πλατεία της Ευαγγελίστριας.