Το Ισλαχανέ ως χώρος εργασίας

Οι χώροι εργασίας στην Άνω Πόλη καθόλη τη διάρκεια της ιστορίας της ήταν περιορισμένοι. Λιγοστά, μικρά καταστήματα και μικρά εργαστήρια τεχνιτών . Παρότι  δεν έχουμε πολλές πληροφορίες για την οικιακή βιοτεχνία, ιδίως μετά τον ερχομό των προσφύγων, εικάζουμε ότι γνώρισε κάποια άνθηση, κυρίως αναφορικά με την κατασκευή και μεταποίηση ενδυμάτων. 

Ένας από τους ελάχιστους μαζικούς χώρους εργασίας της Άνω Πόλης ήταν η επιχείρηση Αξυλιθιώτη που στεγάζονταν για περισσότερο από έξι δεκαετίες στο χώρο των εργαστηρίων του Ισλαχανέ, ακριβώς έξω από τα ανατολικά τείχη (βλ. τεκμήρια GKT006-GKT007). Σημειώνουμε ότι στον ίδιο χώρο στεγάστηκε για μικρό διάστημα μετά το 1922 το μεταξουργείο του Κωνσταντίνου Κωνσταντινίδη όπου λειτούργησε με χειροποίητους αργαλειούς. Ο Κ. Κωνσταντινίδης, πρόσφυγας από την Προύσα, ίδρυσε στη συνέχεια βιομηχανικό μεταξοϋφαντουργείο με την επωνυμία Μακεδονική Μεταξοϋφαντουργεία Ήλιος στην οδό Λαγκαδά. Η επιχείρηση Αξυλιθιώτη ιδρύθηκε από τον Ευθύμιο Αξυλιθιώτη το 1914, αρχικά ως μηχανουργείο. Στη συνέχεια, και μετά τη μεταστέγασή της στο Ισλαχανέ προστέθηκε χυτήριο και σιδηρουργείο. Κατασκεύαζε για πολλά χρόνια σιδερένια εξαρτήματα δικτύων (αντλίες, επιστόμια, πυροσβεστικούς κρουνούς, κ.ά.) που χρησιμοποιούνταν σε δίκτυα ύδρευσης, υδραγωγεία και παντός τύπου βιομηχανικές εγκαταστάσεις. 

Στον Πολυχώρο Πολιτισμού Ισλαχανέ βρέθηκε και στεγάζεται το αρχείο της επιχείρησης. Ανάμεσα σε πλήθος τεκμηρίων που σχετίζονται με τη διοίκηση, τα οικονομικά και τον τεχνικό εξοπλισμό του εργοστασίου και αφορούν κυρίως την περίοδο 1950-1980, βρέθηκαν και πλήθος υπευθύνων δηλώσεων εργατών του εργοστασίου που εκτείνονται από το 1934 έως το 1956. Σε αυτές τις δηλώσεις δίνονται τα εξής στοιχεία: ονοματεπώνυμο, ημερομηνία γέννησης και όνομα πατρός, διεύθυνση, καταγωγή, εθνικότητα, γραμματικές γνώσεις, προϋπηρεσία, προστατευόμενα μέλη, ημερομηνία πρόσληψης και ενίοτε απόλυσης. Πολλές από αυτές συνοδεύονται από φωτογραφίες.

Από τις 379 εγγραφές προσώπων (που καλύπτουν την περίοδο 1934-1956, αλλά αφορούν περισσότερο τη δεκαετία 1940-1950) εντοπίστηκαν 74 εγγραφές με διευθύνσεις κατοικίας στην Άνω Πόλη ενώ εντοπίστηκαν και πολλές άλλες με διευθύνσεις σε κοντινές του εργοστασίου περιοχές (Συκιές, Αγίου Δημητρίου και Κασσάνδρου, Ροτόντα, πέριξ της Εγνατίας, Αγία Φωτεινή).  Οι περισσότεροι εργάτες που διέμεναν στην Άνω Πόλη ήταν προσφυγικής καταγωγής. Βέβαια για τους νεότερους (μαθητευόμενοι 14, 15 και 16 ετών) που μπήκαν στο εργοστάσιο στα τέλη της δεκαετίας του 1930 και τη  δεκαετία του 1940 δεν καταγράφεται πιθανή προσφυγική καταγωγή καθώς είχαν γεννηθεί στη Θεσσαλονίκη. Από τις υπεύθυνες δηλώσεις εννιά εργατών που παρουσιάζονται εδώ σημειώνουμε την περίπτωση του Κωνσταντίνου Σακελλαρίου, γεννημένου το 1922 με καταγωγή από την Αδριανούπολη που δούλεψε στο εργοστάσιο ως μαθητευόμενος από το 1937 έως το 1939 και για δύο μήνες την άνοιξη του 1940. Ο Κ. Σακελλαρίου έμενε εντός του Ισλαχανέ, ακριβώς δίπλα στο εργοστάσιο. 

Η μεταπολεμική καθημερινότητα του εργοστασίου, η δυσκολία της δουλειάς (βαριά και βρώμικη) και οι εμπειρίες των εργατών καταγράφηκαν σε πλήθος μαρτυρίων που αποσπάσματα τους φιλοξενούνται στη μόνιμη έκθεση του Πολυχώρου Πολιτισμού Ισλαχανέ. Σε ένα από αυτά ο Βαγγέλης Γεωργιάδης, προσφυγικής καταγωγής κάτοικος της περιοχής, μίλησε για την επαγγελματική πορεία του ως τεχνίτης σε επιχειρήσεις μετάλλου, για τη συνδικαλιστική του δράση και για τη φύση  της δουλειάς. Ο Β. Γεωργιάδης δούλεψε για χρόνια στου Αξυλιθιώτη ως τορναδόρος. Ανέφερε στη μαρτυρία του ότι στην επιχείρηση δούλευαν πολλοί κάτοικοι της περιοχής.