Καταναγκαστικοί Εργάτες: από την Κοκκινιά στο Άουερμπαχ

Ένα πρωί ξημέρωμα Πέμπτη κατηραμένη

τσολιάδες μας μαζέψανε εις την Οσία Ξένη

και μας επαραδώσανε εις το Χαϊδάριο

γούλες, καρότα, λάχανα αυτό είναι το φαΐ μας

υπομονή αδέρφια μας ζυγώνει η Λευτεριά!

(το τραγούδι του τούνελ, Άουερμπαχ 1944-’45, 

όπως αναφέρεται στην γραπτή μαρτυρία του Βίκτωρα Σκούφαλου, τεκμήριο OL009)

Πέμπτη 17 Αυγούστου 1944. Μπλόκο της Κοκκινιάς. Τα Τάγματα Ασφαλείας αποκλείουν την περιοχή της Κοκκινιάς και συγκεντρώνουν τους άντρες άνω των 15 ετών στην πλατεία της Οσίας Ξένης. Μερικοί, γνωστοί στους ταγματασφαλίτες για την αντιστασιακή τους δράση, βασανίζονται και εκτελούνται επί τόπου προς παραδειγματισμό. Άλλοι στέλνονται προς εκτέλεση. Ο μεγάλος όγκος του κόσμου, χιλιάδες κοκκινιώτες, οδηγούνται στο στρατόπεδο των SS στο Χαϊδάρι. Μετά από λίγες μέρες, και δυο μήνες πριν την αποχώρηση των Γερμανών από την Ελλάδα, ξεκινά η τελευταία αποστολή Ελλήνων αιχμαλώτων-καταναγκαστικών εργατών στη Γερμανία. Από την αποστολή αυτή ένα μικρό μέρος, περίπου 130 άτομα, αποβιβάστηκαν στην περιοχή των πόλεων Μπένσχαϊμ και Άουερμπαχ στην Έσση και εργάστηκαν στη πολεμική βιομηχανία της εταιρείας Χάυμαν . Οι όμηροι του Άουερμπαχ εργάστηκαν επί 8 μήνες στην κατασκευή ενός προφυλαγμένου εργοστασίου μέσα σε ένα υπόγειο νταμάρι, μέσα στο βουνό. Δεκαπέντε τουλάχιστον έχασαν τη ζωή τους εκεί και θάφτηκαν σε ομαδικό τάφο έξω από τη μάντρα του νεκροταφείου του Άουερμπαχ.

Αυτή η άγνωστη ιστορία αρχίζει να ξεδιπλώνεται από μια ομάδα Ελλήνων φοιτητών το 1987 που ανακαλύπτουν μια πέτρα δίπλα στη μάντρα του νεκροταφείου του Άουερμπαχ όπου, ανάμεσα σε άλλα βρίσκονται χαραγμένα μερικά ελληνικά ονόματα. Το 1990 μια ερευνητική ομάδα στέλνει μια επιστολή στον Νίκο Μανιάτη ζητώντας του να βρει επιζήσαντες από το Άουερμπαχ και να κάνει μαζί τους συνεντεύξεις. Ο Νίκος Μανιάτης είχε μεταναστεύσει στην Γερμανία το 1964 και από το 1977 έως το 1982 όταν και επέστρεψε στην Ελλάδα, εργαζόταν ως κοινωνικός λειτουργός. Κατόπιν της επιστολής ο Νίκος Μανιάτης δημοσιεύει μια ανακοίνωση σε κάποιες Αθηναϊκές εφημερίδες και σταδιακά καταφέρνει να επικοινωνήσει με κάποιους από τους επιζήσαντες. Την άνοιξη του 1991 συναντά 7 πρώην ομήρους στην πλατεία Οσίας Ξένης και όπως χαρακτηριστικά αναφέρει στο κείμενό του “Μετά 46 χρόνια δεν γνωρίζονταν μεταξύ τους, παρότι οι περισσότεροι κατοικούσαν στην Κοκκινιά. Συγκινημένοι έδειχναν τον αριθμό που τους είχε χαράξει ο Ι.Σ. στο μπράτσο, αγκαλιάζονταν και διηγούνταν περιστατικά από το Άουερμπαχ.”

Την άνοιξη του 1992 το Δημοτικό Συμβούλιο του Μπένσχαϊμ προσκαλεί τους όμηρους με τους συγγενείς τους να επισκεφτούν την πόλη με έξοδα του δήμου και ο Νίκος Μανιάτης τους συνοδεύει. Έκτοτε έγιναν έξι ταξίδια, το τελευταίο το Νοέμβριο του 2003 διάστημα στο οποίο πέντε από τους ομήρους είχαν πεθάνει. Στο σημείο που βρισκόταν ο ομαδικός τάφος τον οποίο ανακάλυψαν οι φοιτητές το 1987 έγινε ένα μνημείο με ευθύνη των δημοτικών αρχών. Ο Βίκτωρας Σκούφαλος, ένας από τους ομήρους, με παραίνεση του Νίκου Μανιάτη στα μέσα της δεκαετίας του ’90, γράφει για τα γεγονότα και την εμπειρία της καταναγκαστικής εργασίας στο Άουερμπαχ. Ο γιός του, Γιώργος Μανιάτης, το 2004 ως φοιτητής ανθρωπολογίας κάνει μια εργασία για τους καταναγκαστικούς εργάτες όπου υπάρχουν αναλυτικές πληροφορίες και η μεταγραφή του χειρόγραφου του Σκούφαλου. Ο Γιώργος Μανιάτης έχει και τη βασική ευθύνη της συγκέντρωσης του υλικού για το τεκμήριο αυτό.