Προσφυγικές Κατοικίες, Οικοδομικά Τετράγωνα και Κοινόχρηστοι Χώροι στη Νίκαια

Τα προσφυγικά σπίτια της Νίκαιας

Η Νίκαια ήταν ένας από τους 12 μεγαλύτερους αστικούς προσφυγικούς συνοικισμούς, του οποίου η συγκρότηση ξεκίνησε τον Ιούνιο του 1923 από το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων. Η πρώτη εγκατάσταση ξεκίνησε κατά μήκος του ρέματος, στη σημερινή θέση των δρόμων Τζαβέλα / Μπελογιάννη. Το 1924, η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων απαλλοτριώνει την περιοχή στα βόρεια του ρέματος, ιδρύει επίσημα τη ‘Νέα Κοκκινιά’, και μέσα στα επόμενα χρόνια υλοποιεί ένα εκτεταμένο πολεοδομικό σχέδιο. Τα σημάδια του πολεοδομικού σχεδίου της ΕΑΠ είναι ακόμα χαραγμένα στην περιοχή. Μεγάλος αριθμός των προσφυγικών κατοικιών της παραμένει μέχρι σήμερα, άλλοτε μένοντας σχεδόν αυτούσια και άλλοτε φέροντας μια σειρά από αλλαγές, είτε λόγω ποικίλων μεταλλάξεων και προσθηκών από τους ιδιοκτήτες τους, είτε λόγω εγκατάλειψης.

Παρακάτω παρουσιάζονται οι τυπολογίες προσφυγικών κατοικιών της περιοχής, που βασίζονται σε βιβλιογραφική ανασκόπηση, σε παλιούς κτηματολογικούς χάρτες (‘Κτηματογράφησις Ν. Κοκκινιάς. Φύλλα Ι – ΧΙΙ’ 1931), καθώς και σε διασταύρωση των στοιχείων με επιτόπια έρευνα.

Τυπολογίες προσφυγικών οικοδομικών τετραγώνων της Νίκαιας

Οι παραπάνω τυπολογίες οικιστικών μονάδων, χωροθετούνται σε οικοδομικά τετράγωνα με διάφορους τρόπους, δημιουργώντας μια σειρά από ιδιωτικούς, κοινόχρηστους, ημι-δημόσιους, και δημόσιους χώρους. Επιπλέον, οι αλλεπάλληλες χωρικές μεταλλάξεις που προήλθαν από την οικειοποίηση του χώρου από τους κατοίκους, έχει δημιουργήσει στο πέρασμα των χρόνων ένα περίπλοκο αστικό περιβάλλον το οποίο πλέον έχει απομακρυνθεί από το αρχικό πολεοδομικό σχέδιο της ΕΑΠ. Ποιες ήταν όμως οι βασικές τυπολογίες οικοδομικών τετραγώνων του πολεοδομικού σχεδίου της ΕΑΠ, με βάση τους κτηματογραφικούς χάρτες του 1931; Κατά κύριο λόγο μπορούμε να εντοπίσουμε έξι βασικούς τύπους οικοδομικών τετραγώνων. Στα παρακάτω διαγράμματα, με γκρι χρώμα και διακεκομμένες γραμμές ορίζονται τα όρια των ιδιωτικών ιδιοκτησιών μέσα στα οποία τοποθετούνται οι οικιστικές μονάδες.

Με βάση τις παραπάνω τυπολογίες οικοδομικών τετραγώνων που ορίστηκαν από το πολεοδομικό σχέδιο της ΕΑΠ, γίνεται εμφανές ότι το ιστορικό κέντρο της Νίκαιας έχει από δημιουργίας του χαραγμένο ένα πλούτο υπαίθριων κοινόχρηστων χώρων που έρχονται να προστεθούν στο γενικότερο δίκτυο δημοσίων χώρων της περιοχής (πλατείες, πεζόδρομοι, κλπ.). Όπως είναι φυσικό, πολλοί από αυτούς τους χώρους έχουν αλλάξει δραματικά στο πέρασμα του χρόνου, λόγω διάφορων μετασχηματισμών των οικοδομικών τετραγώνων, όπως προσκυρώσεις, προσθήκες, κατεδαφίσεις και ανεγέρσεις νέων κτιρίων, ανέγερση κτιρίων στη θέση των παλιών πλυσταριών στο κέντρο του κοινόχρηστου χώρου, συνενώσεις οικοπέδων, αύξηση του συντελεστή δόμηση και του συντελεστή κάλυψης.

Παρ ’όλους τους παραπάνω μετασχηματισμούς, σήμερα υπάρχουν 134 οικοδομικά τετράγωνα στο κέντρο της Νίκαιας, που έχουν κάποια μορφή κοινόχρηστου υπαίθριου δημόσιου χώρου στο εσωτερικό τους. Τα 62 από αυτά έχουν κοινόχρηστη αυλή / αλάνα, ενώ στα υπόλοιπα 72 παραμένουν πεζοδρομημένες πάροδοι ή δίκτυο παρόδων. Το 2018, ο Δήμος έκανε ανάπλαση στις κοινόχρηστες αυλές πέντε οικοδομικών τετραγώνων στην περιοχή των Κιλικιανών, ενώ το 2021 ξεκίνησε την ανακαίνιση της πλακόστρωσης και των παρτεριών σε άλλους 23 κοινόχρηστους χώρους.

Σύνταξη κειμένου, τυπολογιών και χαρτών: Ελένη Κατρίνη