Πλατεία Αρχαίας Αγοράς δεκαετία 1940: «Εν ταις ημέραις εκείναις…», Απόσπασμα από το βιβλίο Η Πρωτεύουσα των Προσφύγων του Γ. Ιωάννου

Το 1983, στο έργο του «Η Πρωτεύουσα των Προσφύγων», ο Γιώργος Ιωάννου καταγράψε το χρονικό της δικής του, εφηβικής τότε ενθύμισης, για τη μαζική συγκέντρωσή σε γκέτο, την απώλεια των περιουσιών και τον περιορισμό των δικαιωμάτων και της κίνησης και τελικά την αναγκαστική έξοδο από τη χώρα προς τόπους εξόντωσης, του εβραϊκού πληθυσμού της Θεσσαλονίκης. Όπως αναφέρει ο Ιωάννου στο εν λόγω έργο του, ο ίδιος καταθέτει το χρονικό της μνήμης του «μόνον για τους αθώους εκείνους και για κανέναν άλλο…».

Εκείνη την εποχή, ο έφηβος Ιωάννου, κατοικούσε στην οδό Ιουστινιανού 8, στο κέντρο δηλαδή του κεντρικού εβραϊκού γκέτο της Θεσσαλονίκης. Επρόκειτο για ένα από τα τέσσερα εβραϊκά γκέτο της πόλης, που λειτούργησαν συγκεντρώνοντας τον εβραϊκό πληθυσμό της Θεσσαλονίκης στη διάρκεια του ΄Β Παγκοσμίου Πολέμου. Το κέντρο του γκέτο που περιγράφει ο Ιωάννου, ο ίδιος το τοποθετεί στο δυτικό κομμάτι της οδού Ιουστινιανού, ανάμεσα στις οδούς Βενιζέλου και Χαλκέων. Ήταν σημείο της πόλης που άγγιζε τη δυτική πλευρά της σημερινής πλατείας της Αρχαίας Αγοράς, και που κάποτε ονομαζόταν «Παλαιά Οβριακή». 

Το κεντρικό εβραϊκό γκέτο σχημάτιζε ένα Ταυ, μιας και η σύνοδος των οδών Ιουστινιανού και Σιατίστης δημιουργούσε ένα ταυ και κάθε έξοδος των οδών αυτών μπορούσε εύκολα να ελεγχθεί και να μπλοκαριστεί με εντολή της γερμανικής-ναζιστικής διοίκησης της πόλης. Τον Απρίλιο 1943 πραγματοποιήθηκε η εκκένωση των εβραϊκών γκέτο της πόλης. Σύμφωνα με τον Ιωάννου, οι κάτοικοί τους αναχώρησαν συντεταγμένοι σε φάλαγγες για το συνοικισμό Βαρώνου Χιρς και με τελικό μετέπειτα προορισμό στρατόπεδα συγκέντρωσης στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη. Λίγο μετά την εκκένωση των γκέτο ακολούθησαν οι λεηλατήσεις των εβραϊκών διαμερισμάτων. Άδειασαν και λεηλατήθηκαν όμως και τα εβραϊκά μαγαζιά της που εντοπίζονταν στο κεντρικό γκέτο, και λίγο αργότερα αποδόθηκαν από τους Γερμανούς σε ιδιώτες προς χρήση και εκμετάλλευση. 

Παρομοίως, ο ποιητής Γιώργος Βαφόπουλος, στο έργο του «Σελίδες Αυτοβιογραφίας» τ. ΄Β, αναφέρει πως «Η απαισιοδοξία άρχισε με τη διάκριση των εριφίων από τα πρόβατα, με το υποχρεωτικό καρφίτσωμα στο πέτο του σακακιού τους ενός κίτρινου αστεριού […]. Έπειτα απαγορεύτηκε στους Εβραίους να χρησιμοποιούν τα τραμ και τα λεωφορεία. […] Κι ήρθε η μέρα που τους απαγορεύτηκε η κυκλοφορία στους δρόμους […]. Τα εβραϊκά καταστήματα κατασχέθηκαν […]. Το επόμενο στάδιο του διωγμού ήταν η συγκρότηση εβραϊκών ταγμάτων εργασίας. […]. Στο σιδηροδρομικό σταθμό παιζόταν η τελευταία πράξη του αποχαιρετισμού […].