Χωριστή Δράμας – Θεσσαλονίκη: μια οικογενειακή ιστορία μεταπολεμικής μετανάστευσης

Μια μικρή οικογενειακή ιστορία της μεταπολεμικής εσωτερικής μετανάστευσης. Μια  μετακίνηση ανθρώπων που δεν έχει απασχολήσει εκτεταμένα τη σύγχρονη ιστοριογραφία και που μετασχημάτισε ραγδαία τις ελληνικές πόλεις. Κυρίως την Αθήνα. Αλλά και τη Θεσσαλονίκη. Η τελευταία σημείωσε ραγδαία αύξηση πληθυσμού από το 1951 έως το 1971, σχεδόν διπλασιάζοντας τον πληθυσμό της (από 302.635 στις 557.360). Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού που μετακινήθηκε στη Θεσσαλονίκη την περίοδο αυτή κατευθύνθηκε κυρίως στα δυτικά προάστια της πόλης και ήταν κυρίως εσωτερικοί μετανάστες από τη μακεδονική ενδοχώρα. 

Οι λόγοι της μετανάστευσης αυτής είναι πολλαπλοί. Η προηγούμενη πολεμική δεκαετία άφησε έντονα το στίγμα της στην ελληνική επαρχία. Η έντονη αστικοποίηση ήταν συνάρτηση της οικονομικής δυσπραγίας  του αγροτικού τομέα, της δημιουργίας ενός ασφυκτικού πλαισίου κοινωνικού ελέγχου από το αυταρχικό κράτος της εθνικοφροσύνης  (έλεγχος που ιδίως στη βόρεια Ελλάδα ήταν ακόμα πιο έντονος) και ευρύτερων πολιτιστικών και κοινωνικών αλλαγών. Μένει βέβαια να γίνουν περισσότερες έρευνες κοινωνικής ιστορίας για να μελετηθούν βαθύτερα τα αίτια και οι τρόποι αυτών των μετακινήσεων.

Στη μικρή αυτή ιστορία η αρχή βρίσκεται στο χωριό Χωριστή, λίγο έξω από τη Δράμα. Ένα από τα λίγα αμιγώς ελληνόφωνα χωριά της περιοχής με έντονη πνευματική κίνηση την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα. Η Χωριστή αποτέλεσε κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου σημαντικό καπνεργατικό κέντρο της περιοχής, εξέλιξη που έστρεψε μεγάλο μέρος του πληθυσμού της στο κομμουνιστικό και εργατικό κίνημα. Στις βουλευτικές εκλογές του 1936  οι κάτοικοι της ψήφισαν με ποσοστό 60,2% υπέρ του Παλλαϊκού Μετώπου. Στη διάρκεια των γεγονότων της Δράμας το 1941 και στα αντίποινα της βουλγαρικής διοίκησης που ακολούθησαν η Χωριστή θρήνησε 147 νεκρούς. 

Εκεί γεννήθηκε ο Ανέστης Μαυρομάτης το 1927. Γλίτωσε από τα αντίποινα της βουλγαρικής διοίκησης το 1941 γιατί φορούσε κοντά παντελόνια. Κάτι όμως που δεν έγινε με τον μεγαλύτερο αδελφό του Κώστα. Συγχωριανή του, η Βασιλική (Κούλα) Δουλμπέρη, γεννημένη το 1931. Ο μεγαλύτερος αδελφός της, Γιώργος, βγήκε αντάρτης στον εμφύλιο. Τον δολοφόνησαν χωρίς να βρεθεί ποτέ το σώμα του. Ο Ανέστης και η Κούλα έμαθαν και οι δύο την ραπτική τέχνη. Στο τεκμήριο GKT017Α η Κούλα (τρίτη από αριστερά) με συμμαθήτριες της από τη σχολή ραπτικής, στη Δράμα το 1951. 

Παντρεύτηκαν στις 16.4.1953 στη Χωριστή και σχεδόν ένα χρόνο μετά απέκτησαν το πρώτο τους παιδί. Οικογενειακές προστριβές οδήγησαν την Κούλα να φύγει από το χωριό και να μετακινηθεί στη Θεσσαλονίκη όπου βρισκόταν η θεία της. Το ζευγάρι επανενώθηκε μετά από μικρό διάστημα και επέλεξε να παραμείνει στη Θεσσαλονίκη, στην περιοχή της Ακρόπολης, η οποία την εποχή εκείνη ήταν ακόμα αραιοκατοικημένη. Στην αρχή φιλοξενήθηκαν στη θεία της Κούλας όπου έραβαν βάτες. Μέσα σε λίγα χρόνια αγόρασαν οικόπεδο και με προσωπική εργασία του Ανέστη έχτισαν το σπίτι τους. Στο τεκμήριο 17C ο Ανέστης (πρώτος από δεξιά) και δίπλα του η Κούλα, μπροστά η κόρη τους Εύα, και δίπλα η θεία της Κούλας, Μεταξία και ο άντρας της Τίμος, σε ταβέρνα στην Ακρόπολη στα τέλη της δεκαετίας του 1950.

Η Κούλα δούλεψε έκτοτε ως μοδίστρα από το σπίτι, με σταθερή πελατεία από όλη την πόλη. Ο Ανέστης δούλεψε ως οικοδόμος, ράφτης σε ραφτάδικα ( μάλλον στο ραφτάδικο του Αϊβάζη στην Κομνηνών) και βιομηχανικός εργάτης (στην Hellenic Steel) αφού πρώτα πέρασε με δυσκολία τη σκόπελο του «φακέλου» κοινωνικών φρονημάτων . 

Και τους δύο τους ακολούθησαν τα αδέλφια τους. Τα αδέλφια της Κούλας, ο Τάκης που έφυγε από τη Χωριστή μια δεκαετία αργότερα υπό το καθεστώς απειλών και εκφοβισμού λόγω των πολιτικών του φρονημάτων, και ο Σούλης, εγκαταστάθηκαν στην Ακρόπολη. Τα οικογενειακά δίκτυα ήταν σε μεγάλο βαθμό αυτά που είχαν την πρωτεύουσα σημασία στην επιλογή της περιοχής εγκατάστασης. Και οι δύο δούλεψαν για χρόνια ως οικοδόμοι. Η οικογενειακή αφήγηση λέει ότι ο Ανέστης και η Κούλα δεν πήγαιναν στο χωριό. Οι συγγενείς έφυγαν, σπίτι δεν υπήρχε, δεν ήθελαν.