Εσωτερική μετανάστευση προς τον Βόλο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο

Οι λόγοι μετάβασης αγροτικών πληθυσμών προς τα αστικά κέντρα ποικίλουν από εποχή σε εποχή. Οι πόλεις φαίνεται γενικότερα πως ασκούν μια «ελκτική δύναμη» προς τα αγροτικά στρώματα, καθώς παρουσιάζονται πολλές φορές ως ο ιδανικός τόπος εξεύρεσης εργασίας. Οι οικονομικοί λόγοι προκαλούν την εσωτερική μετανάστευση από αγροτικές περιοχές  προς τις πόλεις και οδηγούν αυτούς τους αγροτικούς πληθυσμούς στην πόρτα των εργοστασίων. Βέβαια, οι προοπτικές της επαγγελματικής αποκατάστασης που προσφέρει το αστικό περιβάλλον δεν είναι το μοναδικό κίνητρο των εσωτερικών μεταναστών αγροτικής προέλευσης. Η προσδοκώμενη βελτίωση του επιπέδου ζωής στην πόλη, η εξασφάλιση κοινωνικής θέσης και η επιθυμία για διαφυγή από το στενό πλαίσιο της κοινωνίας του χωριού μπορούν να θεωρηθούν ως σοβαρά κίνητρα εσωτερικής μετανάστευσης αγροτικών πληθυσμών προς τα αστικά κέντρα.  Τα αίτια, ωστόσο της εσωτερικής μετανάστευσης, δεν περιορίζονται μόνο σε οικονομικούς και κοινωνικούς λόγους.

Παρά το γεγονός ότι έχει προηγηθεί ο Πόλεμος και η Κατοχή, ο πληθυσμός του πολεοδομικού συγκροτήματος του Βόλου και της Νέας Ιωνίας σημείωσε αύξηση μεταξύ των ετών 1940 και 1951. To 1951 ο πληθυσμός του πολεοδομικού συγκροτήματος Βόλου – Νέας Ιωνίας είναι 65.090 κάτοικοι, αυξημένος κατά 18,5% σε σχέση με την απογραφή του 1940, οπότε ήταν  54.919 κάτοικοι. Ένα ποσοστό αυτής της αύξησης μπορεί να ερμηνευθεί και ως αποτέλεσμα της εσωτερικής μετανάστευσης που παρατηρήθηκε κατά τη διάρκεια, πριν και μετά τη λήξη του Εμφυλίου πολέμου. Το φθινόπωρο του 1946 άρχισαν να εμφανίζονται στις πόλεις εκατοντάδες οικογένειες προσφύγων που είχαν εγκαταλείψει τα χωριά τους, λόγω των στρατιωτικών συγκρούσεων και των πιέσεων που τους ασκούνταν από τους εμπόλεμους. Η «εθελοντική» εγκατάλειψη των χωριών από τους κατοίκους τους θα επισκιαστεί από την πολύ μαζικότερη και συστηματική πολιτική της εκκένωσης των χωριών που εφαρμόζει ο στρατός στις περιοχές όπου είχε δραστηριοποιηθεί ο Δημοκρατικός Στρατός, με στόχο ακριβώς να του στερήσει τη βάση στήριξής του στην ύπαιθρο, ιδιαίτερα στους ορεινούς όγκους της Βόρειας και Κεντρικής Ελλάδας. Έτσι, κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου κύματα προσφύγων και εσωτερικών μεταναστών εγκατέλειψαν τα χωριά και εγκαταστάθηκαν στις πόλεις για να αποφύγουν τους διωγμούς και τους κινδύνους του πολέμου. Δεκάδες ίσως εκατοντάδες χιλιάδες άτομα, κυρίως αριστεροί έσπευσαν προς τις πόλεις, όπου η ανωνυμία μπορούσε να τους εξασφαλίσει απέναντι στην ανεξέλεγκτη δράση των παρακρατικών συμμοριών στην ύπαιθρο.

Η βία και το κλίμα τρομοκρατίας που κυριαρχούσε στην ύπαιθρο την περίοδο της «λευκής τρομοκρατίας», αλλά και την περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου,  το συναίσθημα του φόβου που προκαλούσε, αποτέλεσε, λοιπόν, βασικό παράγοντα που ώθησε αγροτικούς πληθυσμούς να μετακινηθούν σε ένα ασφαλέστερο περιβάλλον κάποιας γειτονικής πόλης, όπως ήταν ο Βόλος. Φανερώνει επίσης πως ο δρόμος που ακολουθούν ίσως δεν είναι τυχαίος αλλά χαράχθηκε με βάση τα δίκτυα που προϋπήρχαν ή δημιουργούνταν με βάση την προσφυγική ταυτότητα, τη συγγένεια και τον τόπο προέλευσης. Μέσα σ’ αυτό το «εμφυλιακό» κλίμα αρκετοί άνθρωποι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους στα χωριά, να εγκατασταθούν στην πόλη του Βόλου και ν’ αναζητήσουν μια θέση εργασίας. Ορισμένοι φαίνεται πως φτάνουν με σκοπό να μείνουν μόνιμα. Εκεί, στην πόλη, άνδρες και γυναίκες αναζητούν μια σχετική ασφάλεια, την ανωνυμία και τη δυνατότητα επιβίωσης που προσφέρει η μισθωτή εργασία, έστω περιστασιακή και κακοπληρωμένη.

Εξάλλου, η παρουσία της γυναικείας εργασίας στον Βόλο έχει για τα καλά εδραιωθεί στο βιομηχανικό τομέα κατά το Μεσοπόλεμο -και κυριαρχεί στους κλάδους της καπνοβιομηχανίας και της κλωστοϋφαντουργίας-, προσφέροντας έτσι στα νεαρά κορίτσια από τη θεσσαλική και πηλιορείτικη ενδοχώρα που φτάνουν στην πόλη μετά τον πόλεμο το πρότυπο απασχόλησης και διαβίωσης. Οι νεοαφιχθείσες γυναίκες θα αναζητήσουν εργασία σε μια αγορά εργασίας που έχει ήδη διαμορφωθεί αρκετά νωρίτερα και σε ένα κοινωνικό περιβάλλον, όπου η γυναικεία βιομηχανική εργασία δεν αντιμετωπίζεται πλέον με την αρχική καχυποψία και επιφυλακτικότητα την οποία συνάντησε στην περίοδο της πρωτοεμφάνισής της. Η μετανάστευση προς τις πόλεις, και προς τον Βόλο, θα συνεχιστεί καθ’ όλη τη διάρκεια του Εμφυλίου πολέμου αλλά και τα επόμενα μετεμφυλιακά χρόνια.

Αυτοί οι  πρώην αγροτικοί πληθυσμοί που συρρέουν στις πόλεις, αποκομμένοι από το γενέθλιο τόπο τους, οι περισσότεροι δίχως πόρους και μέσα επιβίωσης, οικονομικά εξαθλιωμένοι και κοινωνικά υποβαθμισμένοι, αγρότες που είχαν μετατραπεί σε εσωτερικούς πρόσφυγες, δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι που ζούσαν με τα συσσίτια της τότε ανθρωπιστικής βοήθειας αποτέλεσαν ένα εν δυνάμει νέο φθηνό εργατικό δυναμικό που συνέβαλε με την παρουσία του, τόσο στην αύξηση της παραγωγής των τοπικών βιομηχανιών όσο και στην ανασυγκρότηση της χώρας κατά τη δεκαετία του 1950. Οι ραγδαίες αλλαγές στη ζωή των εσωτερικών μεταναστών και ο τρόπος που τις βίωσαν, η ενσωμάτωσή τους στο αστικό περιβάλλον, η επαγγελματική τους ενασχόληση και η αντιμετώπισή τους από το γηγενή πληθυσμό των αστικών κέντρων είναι μερικά ζητήματα που σχετικά πρόσφατα η ελληνική ιστοριογραφία φαίνεται να μελετά.