Εβραϊκή ταφόπλακα σε είσοδο κατοικίας

Στις 6 Δεκεμβρίου 1943 ξεκίνησε η καταστροφή του εβραϊκού νεκροταφείου της Θεσσαλονίκης από Έλληνες εργάτες με εντολή του Δήμου Θεσσαλονίκης σε συνεννόηση με την ναζιστική διοίκηση της πόλης. Το εβραϊκό νεκροταφείο βρισκόταν στη σημερινή θέση του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης είχε έκταση πάνω από 350 στρέμματα και πάνω από 300.000 τάφους. Η απομάκρυνση του νεκροταφείου συζητιόταν ήδη από το 1912 όταν ο ελληνικός στρατός κατέλαβε την πόλη, στην οποία περίπου το 50% του πληθυσμού ήταν Εβραίοι. Μετά την πυρκαγιά του 1917 το πολεοδομικό σχέδιο που προτάθηκε από τον Γάλλο πολεοδόμο Ερνέστο Εμπράρ προέβλεπε στη θέση του εβραϊκού νεκροταφείου χώρους πρασίνου και τη δημιουργία πανεπιστημιούπολης. 

Στο μεσοπόλεμο η εβραϊκή κοινότητα κατάφερε να ακυρώσει αρκετές αποφάσεις κυρίως την περίοδο της δικτατορίας του Μεταξά για αναγκαστική απαλλοτρίωση και για μετατροπή τμημάτων του νεκροταφείου σε περιοχές κατοικίας για τους πρόσφυγες του 1922 και για επέκταση του πανεπιστημίου. Το 1930 πρόσφυγες από ανατολικότερες συνοικίες βανδάλισαν 70 τάφους «γιατί με απόφαση της Επιτροπής Νεκροταφείου της Ισραηλίτικης Κοινότητας έκλειναν οι πόρτες στις 9 μ.μ. και δεν μπορούσαν να περνούν διαμέσου του νεκροταφείου και να πηγαίνουν από συντομότερο δρόμο στα σπίτια τους» και το 1931 μέλη της εθνικιστικής οργάνωσης 3Ε μετά το πογκρόμ στη συνοικία του Κάμπελ «εισέβαλαν στο εβραϊκό νεκροταφείο και κατέστρεψαν εκατοντάδες τάφους».

Η καταστροφή του νεκροταφείου πραγματοποιήθηκε τελικά την περίοδο της ναζιστικής κατοχής. Την στιγμή που οι Εβραίοι ήταν κλεισμένοι στα γκέτο, το νεκροταφείο λεηλατήθηκε, τα τούβλα και οι μαρμάρινες επιτύμβιες πλάκες χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό (σε κατοικίες, χριστιανικές εκκλησίες, δρόμους, πλατείες), το οποίο είναι ακόμα ορατό σε διάφορα σημεία της πόλης. Με τα λόγια του Ηλία Πετροπούλου «Στην αρχή, το πλιάτσικο γινόταν μόλις σκοτείνιαζε. Όταν όμως ο λαουτζίκος έμαθε ότι η “Ιερά” Μητρόπολη και ο δήμος Θεσσαλονίκης λαβαίνουν μέρος επισήμως στο γεύμα, τότε όλη η πόλη στρώθηκε στη δουλειά. Κι έτσι έβλεπες ολόκληρες οικογένειες να κλέβουν τούβλα και τεμάχια μαρμάρων. Δύναμαι μέχρι και σήμερα να βρω και να φωτογραφήσω μαρμάρινες πλάκες μέσα σε εντελώς μακρινές αυλές της Θεσσαλονίκης».

Η ταφόπλακα της φωτογραφίας βρίσκεται στο πλατύσκαλο εισόδου κατοικίας επί της οδού Λημναίου κάθετης της Επταπυργίου στην Άνω Πόλη.