Η δημιουργία των προσφυγικών γειτονιών της Νέας Κοκκινιάς από την Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων

Μετά τη διάλυση του Ταμείου Περιθάλψεως Προσφύγων, και για τα επόμενα 5 χρόνια η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων ανέλαβε τον συστηματικό πολεοδομικό σχεδιασμό της περιοχής, υλοποιώντας ένα στεγαστικό πρόγραμμα διαδοχικών φάσεων. Ο μηχανικός Διονύσιος Κόκκινος είχε την τεχνική επίβλεψη του έργου με βοηθούς του, τους μηχανικούς Αχιλλέα Μαυρομάτη και Αλέξανδρο Φατσέα. Το υπουργείο Υγιεινής, Πρόνοιας και Αντιλήψεως τον Ιανουάριο του 1924 απαλλοτρίωσε την έκταση για να ξεκινήσουν τα έργα. Η αρχική φάση στεγαστικής αποκατάστασης της ΕΑΠ (1924-1926) περιλάμβανε περίπου 750 στρέμματα και ο συνοικισμός ξεκίνησε να επεκτείνεται Ιπποδάμεια προς το βορρά καλύπτωντας έκταση 1½ χιλιομέτρου. Ο χώρος αυτός χωρίστηκε (νοητά) σε τρεις γειτονιές γνωστές με τα ονόματα  των εκκλησιών τους, τον Άγιο Νικόλαο, την Οσία Ξένη και τον Άγιο Γεώργιο. Στις τρεις αυτές γειτονιές κατασκευάστηκαν μονώροφες και διώροφες οικίες με κεραμοσκεπές που συγκροτούσαν οικοδομικά τετράγωνα με εσωτερική αυλή, κοινόχρηστο μπάνιο και πλυσταριό τα οποία έμειναν γνωστά ως «πλυντήρια». Η διαίρεση των ιδιοκτησιών έγινε εγκάρσια στο δρόμο έτσι ώστε να έχουν όλοι πρόσοψη επί της οδού και ακάλυπτο χώρο στο εσωτερικό του τετραγώνου, τον οποίο στα επόμενα χρόνια εκμεταλλευόνταν για την επέκταση του σπιτιού. Σύμφωνα «Αναμνηστικόν Προσφυγικόν Ημερολόγιον» του 1925, μέχρι εκείνη τη στιγμή στη Κοκκινιά είχε συντελεστεί ένα «θαύμα καλαισθησίας, ρυμοτομίας και καθαριότητος» για 42.000 πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, και είχε δημιουργηθεί ένας «συνοικισμός κολοσσός. Μεγαθήριον υπομονής, δαπανών τεχνικής επιβλέψεως». 

Το 1927 η ΕΑΠ πραγματοποίησε νέα τοπογράφηση βόρεια των γειτονιών του Αϊ Νικόλα και της Οσίας Ξένης, Μια περιοχή άνω των 80.000 τ.μ. κατατμήθηκε σε 32 οικοδομικά τετράγωνα ίσου μεγέθους, διαστάσεων 50×35 μ. το κάθε ένα. Τα σπίτια όμως που κατασκευάστηκαν δεν έμοιαζαν με τα προηγούμενα. Αποτύπωναν την οικονομική στενότητα της Επιτροπής και την προτεραιότητα που δινόταν στους αγροτικούς οικισμούς. Τα τετράγωνα χωρίζονταν από λωρίδες πλάτους 10 μ., που σχημάτιζαν το οδικό δίκτυο. Κάθε τετράγωνο υποδιαιρούταν σε 20 οικόπεδα, στα οποία ανεγέρθηκαν 10 προκατασκευασμένα ξύλινα σπίτια. Κάθε κτίσμα από αμίαντο περιλάμβανε δύο δίδυμες κατοικίες, κάτω από μία και μοναδική στέγη που κάλυπτε τα δύο οικόπεδα. Η γειτονιά αυτή ονομάσθηκε Κρήνη, από την ομώνυμη παραθαλάσσια επαρχία της Σμύρνης (το σημερινό Τσεσμέ) αλλά ακόμα και σήμερα είναι γνωστή ως «Γερμανικά». Τα «Γερμανικά» αποτελούν το τελευταίο έργο της ΕΑΠ στην Νέα Κοκκινιά. Παράλληλα με την ΕΑΠ, το υπουργείο Πρόνοιας υλοποιούσε ένα πρόγραμμα παραχώρησης οικοπέδων στους ανταλλάξιμους πρόσφυγες. Φυσικά, παρά την μέριμνα, συνέχιζαν να υπάρχουν στην Νέα Κοκκινιά παραπήγματα προσφύγων.

Στις δεκαετίες που ακολούθησαν τα αρχικά προσφυγικά τετράγωνα της ΕΑΠ άλλαξαν όψεις και χρήσεις. Τα ισόγεια σπίτια επεκτάθηκαν στον κοινόχρηστο χώρο για να καλύψουν τις ανάγκες της οικογένειας, ο χώρος κάτω από τις σκάλες έγινε ένα μικρό μαγαζί ή μια αποθήκη, τα γωνιακά μπαλκόνια κλείστηκαν, τα πλυντήρια αφού στέγασαν δεκάδες άστεγες οικογένειες έως το 1960, κατεδαφίστηκαν. Σήμερα στα σπίτια αυτά κατοικούν απόγονοι των προσφυγικών οικογενειών, αλλά και εσωτερικοί μετανάστες που αγόρασαν σπίτια στις μεταπολεμικές δεκαετίες, οικογένειες ρομά ή μετανάστες από την Ανατολική Ευρώπη, την Αλβανία και το Πακιστάν. Μετακινούμενοι πληθυσμοί που βρήκαν καταφύγιο στα αρχικά προσφυγικά τετράγωνα, στα σπίτια που είχαν φτιαχτεί για τους πρόσφυγες του 1922. Παρότι το ενδιαφέρον μας εστιάζει στη διαδοχή των μετακινούμενων πληθυσμών στα σπίτια αυτά, θα πρέπει επίσης να εστιάσουμε στην πρόνοια και στο σχέδιο αποκατάστασης. Πόλεις καινούριες που χτίζονται για τους νεοφερμένους, επιχειρήσεις και προγράμματα αποκατάστασης που δημιουργούνται. Οι προσφυγικοί πληθυσμοί του 1922-1924, παρά τα προβλήματα, τις καθυστερήσεις και τις όποιες αδικίες αντιμετωπίστηκαν με ένα οργανωμένο σχέδιο αρωγής. Ποτέ ξανά το ελληνικό κράτος δεν ανέπτυξε ένα αντίστοιχο σχέδιο για τους πληθυσμούς που έφτασαν στο έδαφός του.