Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων

Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων ιδρύθηκε με πρωτοβουλία της Κοινωνίας των Εθνών τον Σεπτέμβριο του 1923, κατόπιν αιτήματος της ελληνικής κυβέρνησης. Ήταν ένας αυτόνομος οργανισμός με πλήρη νομική υπόσταση που ανέλαβε το έργο της περίθαλψης και της αποκατάστασης των προσφύγων. Στην ΕΑΠ παραχωρήθηκαν ανταλλάξιμα κτήματα μουσουλμάνων (αλλά και ανθρώπων που κατέφυγαν στη Βουλγαρία βάσει της συνθήκης του Νειγύ το 1919), κτήματα του δημοσίου, κτήματα που απαλλοτριώθηκαν με την αγροτική μεταρρύθμιση και μοναστηριακή γη. Ακόμη, παραχωρήθηκαν το ποσό από τα δύο δάνεια, του 1924 και του 1928, που σύναψε η ελληνική κυβέρνηση και οικόπεδα μέσα ή κοντά στις πόλεις για τη δημιουργία αστικών οικισμών.

Η ΕΑΠ επικεντρώθηκε κυρίως στον τομέα της αγροτικής αποκατάστασης, όπου παραχώρησε σε χιλιάδες προσφυγικές οικογένειες βιώσιμο κλήρο, εξοπλισμό (ζώα, γεωργικά εργαλεία, ζωοτροφές καθώς και σπόρους) και στέγη, είτε με τη δημιουργία οικισμών ή με την παραχώρηση ανταλλάξιμων σπιτιών. Μέχρι το 1926 μέσω της ΕΑΠ είχαν εγκατασταθεί 147.751 προσφυγικές οικογένειες, εκ των οποίων οι 116.226 στη Μακεδονία και οι 16.625 στη Θράκη. Η επιλογή των συγκεκριμένων περιοχών υπαγορεύθηκε από οικονομικούς (διάθεση γαιών από τα ανταλλάξιμα κτήματα) και εθνικούς (τόνωση της δημογραφίας παραμεθορίων και πολυεθνοτικών περιοχών) λόγους. Στόχος ήταν να δημιουργηθούν μικροί καλλιεργητές που θα ενίσχυαν την αγροτική οικονομία. Η ΕΑΠ συνέχισε το έργο της μέχρι το 1930. 

Με το παραχωρητήριο που έδινε η ΕΑΠ στις προσφυγικές οικογένειες, αυτές αποκτούσαν το δικαίωμα να νέμονται τα παραχωρηθέντα ακίνητα. Η πλήρης μεταβίβαση των ακινήτων γινόταν μετά την εξόφληση προς την ΕΑΠ του χρέους που είχε ο πρόσφυγας.  

Η ΕΑΠ δεν ασχολήθηκε εκτεταμένα με την αστική αποκατάσταση παρά μόνο με τη δημιουργία αστικών συνεταιρισμών στις παρυφές των μεγάλων πόλεων και κυρίως στην Αθήνα (Καισαριανή, Νέα Ιωνία, Βύρωνας, Κοκκινιά). Το έργο της αστικής αποκατάστασης (κυρίως της στεγαστικής) ανέλαβε το Ταμείο Πρόνοιας και Περιθάλψεως (από το 1922 έως το 1925), το Υπουργείο Υγιεινής, Πρόνοιας και Αντιλήψεως και άλλοι δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς (όπως αστικοί συνεταιρισμοί). Μετά το 1925 προωθήθηκε και η αυτοστέγαση.  Το κράτος προχώρησε μέσω της Εθνικής Τράπεζας σε προκαταβολή της αποζημίωσης που δικαιούνταν οι αστοί πρόσφυγες μέσω της παροχής ομολογιών και ακολούθησε η δημοπράτηση ανταλλαξίμων οικιών. 

Η αστική αποκατάσταση δεν ολοκληρώθηκε το ίδιο σύντομα με την αγροτική και προϋπέθετε την κατάθεση σχετικών δηλώσεων. Σε αυτήν ο πρόσφυγας, αρχηγός οικογένειας, έδινε στοιχεία για την οικονομική και την οικογενειακή του κατάσταση, δήλωνε ότι δεν είχε τύχει οιασδήποτε αποκατάστασης (αγροτικής ή αστικής) και  ότι επιθυμούσε να αποκτήσει κρατική κατοικία σε συγκεκριμένη περιφέρεια.