Η εβραϊκή κοινότητα των Χανίων

Στην Κρήτη ο εβραϊκός πληθυσμός είχε μακραίωνη παρουσία. Οι πρώτοι εβραίοι πιθανότατα μετοίκησαν στο νησί από την Παλαιστίνη, στα πλαίσια των μετακινήσεων πληθυσμών στη λεκάνη της ελληνιστικής Μεσογείου. Ανάλογα με τις διαθέσιμες πηγές και την ιστορική συγκυρία μέσα σε αυτούς τους αιώνες, εβραίοι εντοπίζονταν κυρίως στις δύο σημερινές πόλεις των Χανίων και του Ηρακλείου, αλλά κάποιοι και σε μικρότερες πόλεις και χωριά.

Στον 20^ο αιώνα η πολυπληθέστερη εβραϊκή κοινότητα βρισκόταν στην πόλη των Χανίων. Λόγω των ταραγμένων χρόνων πριν και κατά τη διάρκεια της Κρητικής Πολιτείας, αρκετοί Κρητικοί εβραίοι μετανάστευσαν προς την Αλεξάνδρεια, τη Σμύρνη και αλλού. Όταν καταλάγιασαν τα κύματα των αποχωρήσεων όσοι είχαν παραμείνει στα Χανιά αριθμούσαν μια κοινότητα περίπου 400 ανθρώπων.

Η κατάληψη της Κρήτης από τον γερμανικό στρατό το 1941 συνοδεύτηκε από την άμεση απαίτηση της κατοχικής διοίκησης για καταγραφή των εβραίων της πόλης. Ο ραβίνος Χανίων τον Αύγουστο του 1941 συνέταξε καταλόγους και τους παρέδωσε στη γερμανική διοίκηση. Περιλαμβάνει τα ονόματα των εβραίων οργανωμένα ανά οικογένεια, και άλλα στοιχεία όπως την ηλικία τους, τη διεύθυνσή τους, την υπηκοότητά τους.

Αυτή ήταν η πρώτη από τις δύο λίστες που ζητήθηκαν από τους Γερμανούς κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Η δεύτερη ήταν μια επικαιροποίηση που έγινε τον Φεβρουάριο του 1943. Ο εκτοπισμός τους έγινε περίπου έναν χρόνο αργότερα. Ξημερώματα της 21^ης Μαΐου 1944 ξεκίνησαν οι συλλήψεις από την εβραϊκή συνοικία και ακολούθησαν οικογένειες που έμεναν εκτός εβραϊκής. Μαζεύτηκαν σχεδόν όλοι οι εβραίοι που βρίσκονταν στην πόλη, με εξαίρεση 2-3 άτομα που κατάφεραν να διαφύγουν. Παρέμειναν κρατούμενοι στις φυλακές της Αγιάς για κάποιες μέρες. Κατόπιν μεταφέρθηκαν στο Ηράκλειο, όπου επιβιβάστηκαν στο πλοίο «Τάναϊς». Μαζί τους στα αμπάρια του πλοίου κλειδώθηκαν και αρκετοί αντιστασιακοί κρατούμενοι, κυρίως από την περιοχή των Κεραμιών, έξω από την πόλη των Χανίων. Ξημερώματα της 9^ης Ιουνίου 1944, κάποιες ώρες μετά τον απόπλου του «Τάναϊς», το βρετανικό υποβρύχιο ‘Vivid’ τορπίλισε την νηοπομπή. Δεν υπήρξαν επιζώντες κρατούμενοι από το ναυάγιο. Τα Χανιά έκτοτε απώλεσαν πλήρως τον εβραϊκό πληθυσμό τους.