Η φυματίωση, η αντιμετώπιση της και οι πρόσφυγες

Η φυματίωση αποτέλεσε τη σοβαρότερη ασθένεια των αστικών κέντρων της Ελλάδας του Μεσοπολέμου. Η ασθένεια στην Ελλάδα, μέχρι την ανακάλυψη της μεταδοτικής της φύσης το 1882, θεωρήθηκε νόσος των αριστοκρατών. Στο γύρισμα όμως του αιώνα και με την αύξηση του πληθυσμού των πόλεων και ιδίως των εργατικών στρωμάτων η νόσος συνδέθηκε έντονα με τα στρώματα αυτά και τις ανθυγιεινές συνθήκες στέγασής τους.

Οι πολιτικές αντιμετώπισης της φθίσης συστηματοποιήθηκαν το 1917 με την ίδρυση του Υπουργείου Περιθάλψεως. Την εποχή εκείνη οι πρώτες προσφυγικές ροές και η επιστροφή πολλών ασθενών στρατιωτών κατέστησαν το πρόβλημα ιδιαίτερα έντονο στα μεγάλα αστικά κέντρα και κυρίως στην Αθήνα. Ο ερχομός των προσφύγων το 1922 και οι άσχημες συνθήκες στέγασής τους, που ευνοούσαν τη μετάδοση της νόσου, κατέστησαν τη φθίση σοβαρότατο κοινωνικό ζήτημα. Η δημιουργία σανατορίων και η προσπάθεια βελτίωσης των συνθηκών στέγασης των προσφύγων και των εργατικών στρωμάτων ήταν οι κύριες πολιτικές αντιμετώπισης του προβλήματος. Η σύνδεσή της νόσου με τα φτωχά κοινωνικά στρώματα ενεργοποίησε λόγους και συμπεριφορές που αντιμετώπιζαν τα στρώματα αυτά όχι μόνο ως κίνδυνο για την δημόσια υγεία αλλά και ως κίνδυνο για τα δημόσια οικονομικά. Εδώ παρουσιάζονται μια σειρά από δημοσιεύματα εφημερίδων που σχετίζονται με τη φυματίωση στην Αθήνα.

Στις 21.09.1922 σε δημοσίευμα του Εμπρός με τίτλο «Ο κίνδυνος της φυματιώσεως», ο Αλέξανδρος Καλαντζάκος, Διευθυντής του Σανατορίου «Η Σωτηρία», δημοσίευσε επιστολή όπου επισήμανε την ανάγκη να ληφθούν μέτρα για τους άστεγους φυματικούς. Καθώς η ανέγερση ιατρείων, νοσοκομείων και σανατορίων απαιτούσε μεγάλες δαπάνες και χρόνο, ο Καλαντζάκος πρότεινε να ενθαρρυνθεί η εγκατάσταση των φυματικών στρατιωτών και προσφύγων μέσα σε ξύλινα παραπήγματα σε χώρους που πληρούσαν τα αναγκαία κλιματολογικά χαρακτηριστικά και να ανεγερθούν πρότυποι «εργατικοί συνοικισμοί» στην ύπαιθρο ώστε οι οικογένειες των ασθενών να έχουν οικονομική διέξοδο και να μπορούν να εργαστούν σε αγροτικές εργασίες.

Ενάμισι χρόνο μετά, άρθρο του Ριζοσπάστη της 9.1.1924  κατηγορούσε την κυβέρνηση και τους εμπλεκόμενους εργολάβους για την ανέγερση συνοικισμών με σπίτια και συνθήκες ακατάλληλες. Η κριτική της εφημερίδας συνοδευόταν από την έντονη ανησυχία του αρθρογράφου για τη φυματίωση: «κι έτσι σιγά-σιγά θα γίνη ο κάθε συνοικισμός ένα απέραντο σανατόριο».

Στις αρχές του 1926 στην τοπική εφημερίδα Η Κηφισιά, δημοσιεύθηκε διάβημα επιτροπής κατοίκων του Αμαρουσίου, η οποία επισκέφθηκε στις 8 Ιανουαρίου 1926 τον τμηματάρχη της Διεύθυνσης Υγιεινής του Υπουργείου Πρόνοιας. Το αίτημα της επιτροπής αφορούσε την απομάκρυνση των φυματικών από το Μαρούσι προκειμένου να εξυγιάνουν την ευρύτερη περιοχή. Το αίτημα συνδεόταν με το μεσοπολεμικό σχέδιο της τοπικής κοινότητας να μετατρέψει το Μαρούσι σε θέρετρο για υγιείς Αθηναίους.

Σε άλλα δημοσιεύματα αθηναϊκών εφημερίδων του 1929 (Εμπρός, 4.1.1929 και Πατρίς 6.3.1929) παρουσιαζόταν αντίστοιχα το έργο της Αντιφθισικής Εταιρείας και οι συνθήκες νοσηλείας που επικρατούσαν στο σανατόριο «Η Σωτηρία». Στο πρώτο η Αντιφθισική Εταιρεία απαντούσε σε προηγούμενο δημοσίευμα της εφημερίδας στο οποίο είχαν απαγγελθεί κατηγορίες για κατασπατάληση χρημάτων. Η Εταιρεία πρόβαλε το έργο της  δίνοντας σχετικά στοιχεία. Στο Διαγνωστικό Ινστιτούτο της Εταιρείας είχαν εξεταστεί 4.557 φυματικοί και μαθητές σχολείων εντελώς δωρεάν. Η Εταιρεία είχε ακόμα ιδρύσει παιδιατρική κλινική στους Αμπελόκηπους για την εξέταση προφυματικών και φυματικών παιδιών των γειτονικών προσφυγικών συνοικισμών. Στο δεύτερο δημοσίευμα, σε πρωτοσέλιδο μακροσκελές άρθρο, παρουσιάζονταν οι συνθήκες νοσηλείας στο Σανατόριο «Η Σωτηρία» και στα προσωρινά καταλύματα που είχαν χτιστεί στους παρακείμενους χώρους όπου νοσηλεύονταν πρόσφυγες και άποροι φυματικοί.

Οι συνθήκες διαβίωσης στις προσφυγικές γειτονιές στο Γκάζι παρουσιάστηκαν στην εφημερίδα Η Πάλη των Τάξεων, 13.3.1931. Στην περιοχή σύμφωνα με το δημοσίευμα κατοικούσαν 2.000 άνθρωποι, πρόσφυγες από τον Πόντο, τη Σμύρνη, την Αττάλεια και τη Μάκρη, στους οποίους προσφέρθηκαν προς αγορά σπίτια στον συνοικισμό του Πυριτιδοποιείου. Μη δυνάμενοι να τα αγοράσουν οι πρόσφυγες παρέμειναν στο Γκάζι.  Τα δωμάτια των σπιτιών, που ήταν φτιαγμένα με σανίδες και γκαζοτενεκέδες, χωρίστηκαν στα δύο ώστε να στεγαστούν δύο οικογένειες. Στην περιοχή δεν υπήρχε υπόνομος και για όλο τον συνοικισμό υπήρχε ένα αποχωρητήριο. Ως αποτέλεσμα οι ασθένειες ήταν πολλές και έπαιρναν συχνά μορφή επιδημίας.

Σύνταξη κειμένου Γιάννης Στογιαννίδης