Η ιστορία του Ιωσήφ Κο(ν)έν

Ο εβραϊκός πληθυσμός των Χανίων εξολοθρεύτηκε σχεδόν ολοκληρωτικά κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι περιπτώσεις αυτών που σώθηκαν ήταν είτε άτομα που είχαν εγκαταλείψει το νησί πριν τις συλλήψεις – όπως ο Ιωσήφ Βεντούρας – είτε άτομα που διέφυγαν της σύλληψης εκείνο το ξημέρωμα που εκκενώθηκε η εβραϊκή. Τέτοιες περιπτώσεις ήταν η Φλώρα Βεντούρη κι ο Ιωσήφ Κο(ν)έν.

Σε αντίθεση με την Φλώρα, όμως, ο Ιωσήφ έμεινε στα Χανιά για μεγάλο διάστημα μετά τη σύλληψη των υπόλοιπων εβραίων, χωρίς να έχει κανέναν δικό του. Η μαρτυρία που κατέθεσε, λοιπόν, χρόνια αργότερα στο Ισραήλ περιγράφει μια αγωνιώδη περιπλάνηση και προσπάθεια για επιβίωσή του. Αφενός ως εβραίος αισθανόταν να απειλείται η ζωή του, αφετέρου έχοντας χάσει τους δικούς του, δεν ήξερε πού να αναζητήσει βοήθεια και καταφύγιο.

Ο Ιωσήφ είχε γεννηθεί το 1920 στα Χανιά. Ήταν το δεύτερο παιδί μιας εννιαμελούς οικογένειας που ζούσε φτωχικά μέσα στην εβραϊκή συνοικία στα Χανιά. Τα ξημερώματα των συλλήψεων στην εβραϊκή, ο 24χρονος τότε Ιωσήφ πήδηξε στο γειτονικό σπίτι όπου έμεναν χριστιανοί και γλίτωσε. Άκουσε το μάζεμα των δικών του από τον μεσότοιχο. Για μήνες περιπλανήθηκε στα Χανιά, μέσα κι έξω από την πόλη, με κλεμμένη ταυτότητα, με μπλόκα Γερμανών, με συναντήσεις με καταδότες, με προσφορά περίθαλψης, με βοήθεια, ανιδιοτελή και μη. Έπειτα, στρατεύτηκε. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου έκανε τη θητεία του σε όλη την Ελλάδα. Όταν απολύθηκε ταλαιπωρήθηκε από την ελληνική γραφειοκρατία, προβληματίστηκε αν πρέπει να βαφτιστεί και, τελικά, αποφάσισε να μετοικήσει στο Ισραήλ. Εκεί έμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του, το 1998.

Το 1967 στο Ισραήλ, στο Ίδρυμα Yad Vashem, καταγράφηκε η γραπτή μαρτυρία του προκειμένου να τιμηθεί ο άνθρωπος που τον βοήθησε περισσότερο για όσο παρέμεινε στα Χανιά, ο Εμμανουήλ Πετράκης. Τα αποσπάσματα δίνουν μια εικόνα για το πώς ήταν η περιπλάνηση του νεαρού μετά τη σύλληψη των εβραίων, για το πόσο πολύτιμη ήταν η προσφορά βοήθειας, για το πώς η ζωή του εξαρτιόταν από τις δυνατότητες και τις διαθέσεις του κοινωνικού του περίγυρου.