Η μετανάστευση των Ελλήνων στη Δυτική Γερμανία τη δεκαετία του 1960

Η μετανάστευση, όρος που καλύπτει ανόμοιες διαδικασίες και καταστάσεις, μετακινήσεις που γίνονται στο εσωτερικό ενός κράτους ή προς το εξωτερικό, συνιστά ένα πολυσύνθετο φαινόμενο και έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ανάλογα με την περίοδο με την οποία συνδέεται και τις αιτίες που την προκαλούν. Η μετανάστευση του 19ου και του 20ού αιώνα είναι άμεσα συνδεδεμένη με την εκβιομηχάνιση και την ανάπτυξη των βιομηχανικών κοινωνιών.  Συνδέεται με τις οικονομικές και τεχνολογικές ανισότητες που παρατηρούνται μεταξύ των προηγμένων βιομηχανικών κρατών και των αναπτυσσόμενων, αγροτικών κατά βάση χωρών. Οι οικονομικοί μετανάστες θεωρείται ότι εγκαταλείπουν εθελοντικά τη χώρα τους προκειμένου να εξασφαλίσουν μία εργασία  -εποχική, προσωρινή ή μόνιμη- και να βελτιώσουν τις υλικές συνθήκες της επιβίωσής τους.

Η ελληνική μεταπολεμική ιστορία είναι άμεσα συνυφασμένη με το φαινόμενο της μετανάστευσης Ελλήνων εργατών σε χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι τραγικές οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που επικρατούν στην Ελλάδα –διόγκωση της ανεργίας και ανέχεια, κοινωνική ανασφάλεια και πολιτικές διώξεις- πλήττουν τα πιο ευάλωτα στρώματα του πληθυσμού, δηλαδή τους φτωχούς αγρότες και τους εργάτες. Πολλοί από αυτούς θα αναζητήσουν διέξοδο στους μεταναστευτικούς δρόμους που οδηγούν σε κάποιο από τα προηγμένα βιομηχανικά κράτη, όπως ο Καναδάς, οι Η.Π.Α., η Αυστραλία και το Βέλγιο. Αλλά ο κύριος όγκος των Ελλήνων μεταναστών αυτή την περίοδο, τις δεκαετίες του 1950 και κυρίως του 1960 κατευθύνεται προς τη Δυτική Γερμανία. Η επιλογή τους αυτή δεν ήταν τυχαία. Στις 30 Μαρτίου 1960 υπογράφηκε μεταξύ του γερμανικού και του ελληνικού κράτους η «Σύμβαση Περί Επιλογής και Τοποθετήσεως Ελλήνων εργατών εις γερμανικάς επιχειρήσεις». Είχαν προηγηθεί στις 20 Δεκεμβρίου 1955 η συμφωνία μεταξύ Δ. Γερμανίας και Ιταλίας και στις 29 Μαρτίου 1960 η συμφωνία μεταξύ Δ. Γερμανίας και Ισπανίας για την αποστολή εργατικού δυναμικού και ακολούθησε η συμφωνία της Δ. Γερμανίας με την Τουρκία, στις 20 Οκτωβρίου 1961, για τον ίδιο σκοπό. Πριν την υπογραφή της ελληνογερμανικής σύμβασης του 1960, υπογράφηκε στη Βόνη, στις 13 Νοεμβρίου 1958, διμερής συμφωνία μεταξύ Δ. Γερμανίας και Ελλάδας για την παροχή δανείου, ύψους 200 εκ. μάρκων και τεχνικής βοήθεια στην Ελλάδα με σκοπό την παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας. Η συμφωνία υπήρξε το αποτέλεσμα επίσημης επίσκεψης του πρωθυπουργού Κ. Καραμανλή και του υπουργού εξωτερικών Ευ. Αβέρωφ και συναντήσεων με τον Γερμανό καγκελάριο Κ. Αντενάουερ.

 Η υπογραφή της ελληνογερμανικής σύμβασης του 1960 έμοιαζε μία «μεγάλη ευκαιρία» για χιλιάδες Έλληνες και Ελληνίδες, κυρίως από τη Βόρεια Ελλάδα, αλλά και από άλλες αγροτικές περιοχές της χώρας –όπως η Θεσσαλία-  οι οποίοι ξεκίνησαν για τη Δ. Γερμανία, αναζητώντας την επιβίωση που δεν μπορούσαν να εξασφαλίσουν στον τόπο καταγωγής τους. Υπολογίζεται ότι περίπου 800.000 άνθρωποι, νέοι άνδρες και γυναίκες, έφτασαν στη Δ. Γερμανία από την Ελλάδα μέσα σε μία δεκαπενταετία. Πρόκειται για την πλέον μαζική έξοδο των Ελλήνων προς μια χώρα της Ευρώπης για ανεύρεση εργασίας. Ένα σημαντικό παραγωγικό εργατικό δυναμικό εγκαταλείπει την Ελλάδα αυτή την περίοδο. Το 1960 ιδρύονται στην Αθήνα και δύο χρόνια αργότερα, το 1962, στην Θεσσαλονίκη οι «εν Ελλάδι Γερμανικές Επιτροπές Μετανάστευσης». Οι εν λόγω επιτροπές μέσα από μία σειρά αυστηρών κριτηρίων που αφορούσαν στη σωματική υγειά, τεχνικές γνώσεις, προσκόμιση πιστοποιητικού κοινωνικών φρονημάτων κ.α. επέλεγαν τους κατάλληλους υποψηφίους για μετανάστευση και εργασία στη Γερμανία. 

Οι Έλληνες μετανάστες φτάνοντας στη Γερμανία βρίσκονται αντιμέτωποι με ποικίλες δυσκολίες. Ζουν ομαδικά σε κοιτώνες-καταλύματα που είναι σε άθλια στις περισσότερες περιπτώσεις- κατάσταση, εργάζονται κάτω από δύσκολες συνθήκες για να εξοικονομήσουν λίγα χρήματα, μέρος των οποίων στέλνουν στις οικογένειες τους στην πατρίδα. Στο καθημερινό τους λεξιλόγιο θα προστεθεί η λέξη «γκασταρμπάιτερ», «φιλοξενούμενος εργάτης» που με τα χρόνια θα πάρει τις χειρότερες διαστάσεις. Το γερμανικό κράτος αρχικά, με τη δικαιολογία ότι η παραμονή των ξένων εργατών εκεί είχε προσωρινό χαρακτήρα, δεν τους αναγνωρίζει σχεδόν κανένα δικαίωμα, πολιτικό ή κοινωνικό. Προκειμένου να διευθετηθούν εκκρεμή ζητήματα για το εργασιακό και ασφαλιστικό καθεστώς των Ελλήνων εργατών στη Γερμανία, τον Νοέμβριο του 1962 κυρώνεται η συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Δ. Γερμανίας «περί κοινωνικής ασφαλείας και ασφαλίσεως κατά της ανεργίας». 

Η παλιννόστηση των Ελλήνων μεταναστών θα ξεκινήσει περίπου στα μέσα της δεκαετίας του 1970, απόρροια του παγώματος των προσλήψεων από το γερμανικό κράτος, εξαιτίας της πετρελαϊκής κρίσης του 1973 και του φόβου γενικότερης οικονομικής στασιμότητας, αλλά και του κλίματος συλλογικής προσδοκίας που γεννά η Μεταπολίτευση στην Ελλάδα. Περίπου 280.000 μετανάστες θα έχουν επιστρέψει μέχρι το 1979 στην Ελλάδα για μόνιμη εγκατάσταση. Καθώς  το ελληνικό κράτος δεν είναι προετοιμασμένο να δεχτεί την επιστροφή αυτών των ανθρώπων πολλοί από τους παλιννοστούντες οδηγούνται σε εργασιακό, κοινωνικό αποκλεισμό και αβεβαιότητα.