Η οικογένεια του Ιωσήφ Βεντούρα

Ο Ιωσήφ Βεντούρας είναι σήμερα ίσως ο μοναδικός εβραίος γεννημένος στα Χανιά. Η οικογένειά του –οι γονείς του Ραφαήλ και Μπιάνκα, και η μεγαλύτερη αδερφή του– ζούσαν έξω από την εβραϊκή, στην περιοχή του Κουμ Καπί. Οι Βεντούρα ήταν καταγεγραμμένοι στην πρώτη λίστα που ζήτησε από τον ραβίνο η κατοχική διοίκηση το 1941, όχι όμως στην επικαιροποιημένη δεύτερη του 1943.

Η οικογένεια Βεντούρα ήταν μια ευκατάστατη οικογένεια στα Χανιά. Ο Ραφαήλ, πατέρας του Ιωσήφ, ήταν έμπορος, ακολουθώντας την οικογενειακή παράδοση. Ο πατέρας του και οι θείοι του είχαν ένα δίκτυο καταστημάτων, το Frere Ventoura, σε Χανιά, Θεσσαλονίκη, Κάιρο, Μάντσεστερ. Επρόκειτο για μια οικογένεια με ζωντανές σχέσεις εκτός νησιού κι εκτός Ελλάδας. Η Μπιάνκα, μητέρα του Ιωσήφ, ήταν της οικογένειας Κωνσταντίνη. Ο πατέρας της ήταν κι αυτός έμπορος στα Χανιά κι επίσης είχαν ιταλική υπηκοότητα και μια ευρωπαϊκά προσανατολισμένη παιδεία. Η Μπιάνκα ήταν απόφοιτη της Γαλλικής Σχολής Καλογραιών στα Χανιά και πτυχιούχος πιανίστρια.

Οι διασυνδέσεις της οικογένειας αυτής, τα κοινωνικά της δίκτυα στην πόλη, φαίνεται πως ήταν ο λόγος για τον οποίο γλίτωσαν από τον εκτοπισμό της εβραϊκής κοινότητας της Κρήτης. Ο Ραφαήλ Βεντούρας ειδοποιήθηκε, εν μέσω Κατοχής, από φίλο του χριστιανό να φύγει από το νησί και να αναζητήσει καταφύγιο στην ηπειρωτική Ελλάδα.

Εκεί, βέβαια, τα πράγματα ήταν εξίσου δύσκολα. Η οικογένεια, αφού έφυγε από την Κρήτη, χρειάστηκε να μετακινηθεί σε διαφορετικά μέρη για να εξασφαλίσει κρησφύγετα. Ο Ιωσήφ, εν τέλει, είχε μια ιστορία που τον συγκαταλέγει σήμερα στα «κρυμμένα παιδιά της Κατοχής». Χέρι με χέρι με την Αθηνά Βαρβατάκη, οικιακή βοηθό της οικογένειας, ο Ιωσήφ αποχωρίστηκε τους γονείς του και την αδερφή του και έμεινε με την Αθηνά στο σπίτι της φιλικής οικογένειας Πετρόχειλου, στην Εκάλη, για το υπόλοιπο διάστημα μέχρι την Απελευθέρωση.

Ο Ιωσήφ αναφέρεται στην περίοδο που παρέμενε στο σπίτι των Πετρόχειλων με την Αθηνά. Στη σωτήρια αυτή συγκυρία ενός φιλόξενου σπιτιού για τον Ιωσήφ εν μέσω Κατοχής, το μικρό παιδί βιώνει την παιδική καθημερινότητα: «Ο νεαρός Πετρόχειλος και η μικρή Κλειώ […] τρέχουνε γυμνοί, ήμαστε παιδάκια, είχαμε ένα συντριβάνι εκεί, υπήρχε ένα συντριβάνι στον κήπο του σπιτιού κι εμείς το χρησιμοποιούσαμε για πισίνα. Και τρέχανε τα παιδιά, ήταν καλοκαίρι και τρέχανε και μπαίνανε τσίτσιδα μέσα στην… εμένα μου απαγορεύανε να βγάλω το βρακί μου […] διότι ήμουνα περιτετμημένος και δεν ήθελαν να το δουν οι Γερμανοί δίπλα», θυμάται ο Ιωσήφ, ανακαλώντας το παιδικό του παράπονο από τη διαμονή του στην κρυψώνα της Εκάλης. Ταυτόχρονα, όμως, καταγράφεται η γονική απώλεια: «έχω ξεχάσει τελείως την ύπαρξη των γονέων μου… ένα περίεργο πράγμα, ναι. Νομίζω, η όλη μου προσκόλλησις και σύνδεσις είναι με την Αθηνά, για πολλά χρόνια αυτό με βασανίζει μετά την Κατοχή, διότι διερωτιέμαι αν πράγματι είμαι παιδί των γονιών μου κι όχι νόθο παιδί της Αθηνάς».

Ο Ιωσήφ αποτελεί μια από τις ευτυχείς περιπτώσεις σωσμένου εβραιόπουλου στην Ελλάδα. Όμως, αφενός ο εκτοπισμός του εβραϊκού πληθυσμού, αφετέρου η απειλή που παραμόνευε τα παιδικά του χρόνια, αποτέλεσαν κομβικά σημεία για την ενήλικη ζωή του. Σε μια διαρκή διαπραγμάτευση με αυτό το προσωπικό και συλλογικό του παρελθόν, ο Ιωσήφ συχνά πλέον γράφει και μιλάει για τις εμπειρίες του. Έργο του, που αφορά τον μαζικό εκτοπισμό των Κρητικών εβραίων και το ναυάγιο που τον επισφράγισε, είναι η ελεγεία Τάναις που δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 2001.