Μουσουλμάνοι πρόσφυγες στον τεκέ των Μεβλεβίδων

Ο τεκές των Μεβλεβίδων ή Μεβλεβί Χάνι έξω από τα δυτικά τείχη, κτίστηκε το 1615 από τον Εκμεκτζί Αχμέτ Πασά και περιελάμβανε τζαμί, μεντρεσέ (εκπαιδευτήριο), κοιτώνες, μια κρήνη και κοιμητήριο. Την περίοδο 1916-1918 φιλοξένησε μουσουλμάνους πρόσφυγες από άλλες περιοχές της βόρειας Ελλάδας που εγκατέλειψαν τις εστίες τους λόγω των βαλκανικών πολέμων και του πρώτου παγκόσμιου πολέμου.

Σύμφωνα με τον Mazower «Μια παλιά έγχρωμη καρτ ποστάλ δείχνει ένα εκτεταμένο μουσουλμανικό νεκροταφείο […] με κυπαρίσσια κι ένα χαμηλό μαντρότοιχο […] κάποιο απροσδιόριστο, μακρύ κτίριο. Το μήνυμα στο πίσω μέρος της κάρτας λέει: [αναφορά στα γαλλικά]
Αγαπητέ Μπαμπά. Ιδού άλλο ένα αξιοπερίεργο της Σαλονίκης, ένα από τα σπάνια τουρκικά νεκροταφεία. Στο βάθος είναι το τζαμί των περιστρεφόμενων δερβίσηδων, απ’ τους οποίους έχει απομείνει μόνο ένας. Αντιθέτως, προσφυγικές οικογένειες Μουσουλμάνων έχουν κατασκηνώσει εκεί [οι ανορθογραφίες στο πρωτότυπο (Σ.τ.Μ.)]. Συντάκτης ήταν κατά πάσα πιθανότητα ένας Γάλλος στρατιώτης, και η κάρτα είναι μια από τις τελευταίες εικόνες που έχουμε […] του τεκέ του τάγματος των Μεβλεβίδων δερβίσηδων της Θεσσαλονίκης».

Ο Harry Charles Luke, που επισκέφτηκε τη Θεσσαλονίκη το 1915 γράφει: «Μερικές από τις μεγαλύτερες βασιλικές της πόλης έγιναν κατοικίες για τις οικογένειες εκατοντάδων ελληνικών οικογενειών από την Τουρκία, τις οποίες είχαν εκδιώξει οι Νεότουρκοι από τη Θράκη, την Καλλίπολη και τη δυτική Μικρά Ασία. Από τα μέσα του 1914 είχαν βρει καταφύγιο στις εκκλησίες της Θεσσαλονίκης […]. Ανηφόρισα ως την Αγία Αικατερίνη […] έπειτα βγήκα από μια μικρή πύλη και προχώρησα κατηφορίζοντας ανάμεσα στο δυτικό τείχος και το τούρκικο κοιμητήριο, όταν πρόσεξα στα δεξιά μου, στη μέση ενός κήπου, ένα κτίριο του τύπου που σύντομα θα είχε εξαφανιστεί από την Ευρώπη. Ήταν ένα ορθογώνιο τούρκικο οικοδόμημα, η ηλικία του οποίου ήταν ολοφάνερα 200-300 ετών. Πάνω από την αυλή υψωνόταν ένας μιναρές και στο δυτικό άκρο του κτιρίου με θέα τον κόλπο υπήρχε ένα μεγάλο περίπτερο με πλατιά πρόστεγα και οροφή πλούσια διακοσμημένη και λαξεμένη, με μικρούς ξύλινους εξώστες και κόγχες […]. Ένα μικρό περιφραγμένο νεκροταφείο με μαρμάρινες επιτύμβιες στήλες επιστεγασμένες με τους υψηλούς σκούφους των Μεβλεβίδων δερβίσηδων, μαρτυρούσε ότι επρόκειτο για τεκέ αυτού του τάγματος. Ωστόσο ήμουν μπερδεμένος λόγω του πλήθους των γυναικών και των παιδιών που συνάντησα στην είσοδο. Δυο τρεις δερβίσηδες και ένας κύριος με ράσο Κωνσταντινούπολης, που συστήθηκε ως γιος του Σεΐχη […] μου εξήγησαν το μυστήριο της παρουσίας των ανδρών, γυναικών και παιδιών που κατέκλυζαν την αυλή του μοναστικού ενδιαιτήματός τους. Ήταν μουσουλμάνοι πρόσφυγες από τη Νέα Σερβία, για τους οποίους η ζωή είχε γίνει τόσο αφόρητη στον τόπο τους όσο και για τους Έλληνες πρόσφυγες από την Τουρκία».

Σύμφωνα με τους Γρηγορίου και Χεκίμογλου «Η αφήγηση του Luke είναι ίσως η μοναδική μαρτυρία για την προσωρινή εγκατάσταση των 37.000 χριστιανών προσφύγων του πρώτου ρεύματος (1914-1915), οι οποίοι κατέφυγαν στη Θεσσαλονίκη. Λόγω της τραγικότητας των προσφυγικών ρευμάτων που ακολούθησαν, το πρώτο αυτό ρεύμα δεν έχει απασχολήσει την ιστοριογραφία. Επίσης, ελάχιστα γνωρίζουμε για τους μουσουλμάνους πρόσφυγες που κατέφυγαν στη Θεσσαλονίκη, όταν τα χωριά τους καταλήφθηκαν από σερβικά ή βουλγαρικά στρατεύματα». Οι περιστρεφόμενοι δερβίσηδες διωχθήκαν από τους Νεότουρκους, πολλοί φυλακίστηκαν πέρασαν βασανιστήρια και θανατώθηκαν. Ο τεκές των Μεβλεβίδων το Μεβλεβί Χαν κατεδαφίστηκε την περίοδο 1925-1930 και στη θέση του σήμερα είναι τα σχολεία 59ο δημοτικό και το 61ο δημοτικό απέναντι από την εκκλησία Παναγία Φανερωμένη.

Βίντεο του Γιώργου και του Ιωάννη Αρτόπουλου για τον τεκέ των Μεβλεβίδων

https://www.youtube.com/watch?v=qEz7A0dUmjk&ab_channel=%CE%99%CE%A9%CE%91%CE%9D%CE%9D%CE%97%CE%A3%CE%91%CE%A1%CE%A4%CE%9F%CE%A0%CE%9F%CE%A5%CE%9B%CE%9F%CE%A3