Ο προσφυγικός συνοικισμός Ιωλκού

Στις 17 Ιουνίου 1921 το αγγλικό ατμόπλοιο «Relchers» έφτασε στο λιμάνι του Βόλου μεταφέροντας 3.500 πρόσφυγες –κυρίως γυναίκες και παιδιά- τουρκικών και κιρκασιανών οικογενειών από τη Νικομήδεια. Είχαν προηγηθεί οι αφίξεις των ατμόπλοιων «Πόλις της Τουλόν» -υπό γαλλικής σημαίας- με 2.000 πρόσφυγες και του ατμόπλοιου «Ευάγγελος» με 1.800 περίπου πρόσφυγες από τη Γιάλοβα. Οι άνθρωποι αυτοί οδηγήθηκαν στο βόρειο τμήμα της πόλης, στην οδό Ιωλκού, και στεγάστηκαν σε αυτοσχέδιες ξύλινες και τσίγκινες παράγκες, εκεί όπου δύο χρόνια αργότερα θα εγκατασταθούν και οι ανταλλάξιμοι πρόσφυγες της σύμβασης ανταλλαγής πληθυσμών της Συνθήκης της Λοζάνης και θα διευρυνθεί ο προσφυγικός συνοικισμός Ιωλκού. Στις φωτογραφίες απεικονίζονται τα παραπήγματα του προσφυγικού συνοικισμού της Ιωλκού και οι κάτοικοί τους. Το 1935 στον συνοικισμό ζούσαν περίπου 2.500 κάτοικοι. Οι περιφέρειες της Νικομήδειας, της Καισαρείας και του Ικονίου αποτελούσαν τους τόπους προέλευσης των περισσότερων από αυτούς. 

Η στεγαστική αποκατάσταση των προσφύγων της Ιωλκού -όπως άλλωστε συνέβη και σε άλλους αστικούς προσφυγικούς συνοικισμούς της χώρας- αποτέλεσε ένα δισεπίλυτο και μακροχρόνιο ζήτημα. Το 1932 και,  αφού είχαν προηγηθεί υπομνήματα και πιέσεις από επιτροπές προσφύγων προς το κράτος αναφορικά με το ζήτημα της παραχώρησης οικοπέδων προκειμένου να κατασκευάσουν τις κατοικίες τους, θα πραγματοποιηθεί  η απαλλοτρίωση 65.000 τμ., με την απόφαση 11202/8.2.1932 των Υπουργών Πρόνοιας και Γεωργίας. Δύο χρόνια αργότερα, με τη δημοσίευση του Νόμου 6076/34 «Περί αποκαταστάσεως προσφύγων» 400 οικογένειες του προσφυγικού συνοικισμού Ιωλκού υπέβαλλαν σχετικές αιτήσεις προκειμένου να τους παραχωρηθούν οικόπεδα. Το 1936 υπεβλήθησαν και εγκρίθηκαν άλλες 180 αιτήσεις.  Μόλις την πρώτη μεταπολεμική δεκαετία, όταν και ολοκληρώθηκε η απαλλοτρίωση, εκδόθηκαν τα παραχωρητήρια των οικοπέδων στους κατοίκους του συνοικισμού και διατέθηκαν τα πρώτα δάνεια για την αυτοστέγασή τους. Συνολικότερα, όσον αφορά το σύνολο του πολεοδομικού συγκροτήματος του Βόλου, την περίοδο 1954-1958 διατέθηκαν 18.500.000 δρχ. για την αποκατάσταση 670 οικογενειών, εκ των οποίων οι 560 στεγάστηκαν εντός των ορίων του Δήμου Βόλου.

Σε άρθρο της τοπικής εφημερίδας του Βόλου «Αναγέννηση»  περιγράφεται η εικόνα του προσφυγικού συνοικισμού της Ιωλκού το 1946, δηλαδή είκοσι τρία χρόνια μετά τη δημιουργία του. Στο άρθρο γίνεται εκτενής περιγραφή των δυσμενών συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων του εν λόγω συνοικισμού αναφορικά με την ευτελή μορφή των κατοικιών και τον συνωστισμό των ενοίκων σε αυτές, την απουσία στοιχειωδών έργων υποδομής και την παντελή έλλειψη μέτρων ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης  και στηλιτεύεται η διαχρονική ευθύνη της πολιτείας και η αδυναμία αντιμετώπισης αυτών των ζητημάτων. 

Η τοπική εφημερίδα «Ταχυδρόμος» του Βόλου μερικά χρόνια αργότερα, στις 11/9/1951 επανέρχεται στις άθλιες συνθήκες διαβίωσης των κατοίκων του προσφυγικού συνοικισμού Ιωλκού αναδεικνύοντας το ζήτημα της διανομής των οικοπέδων και της οριστικής στεγαστικής τους αποκατάστασης και επισημαίνει με ιδιαίτερα μελανά χρώματα την απουσία στοιχειωδών έργων υποδομής, όπως το σύστημα υδροδότησης του συνοικισμού. Υπογραμμίζεται η καθυστέρηση στο ζήτημα της τελικής διανομής των οικοπέδων στους δικαιούχους και θίγεται το ζήτημα της κρατικής μέριμνας και της λήψης των απαραίτητων μέτρων προκειμένου να διασφαλιστεί η δημόσια υγεία των κατοίκων του συνοικισμού. Οι περιγραφές του Ταχυδρόμου το 1951 σκιαγραφούν την εικόνα μιας «παραγκούπολης», που μοιάζει να έχει πολλές ομοιότητες με αυτές που συναντά κανείς την ίδια περίοδο σε όλες τις μεγάλεις ελληνικές πόλεις: 

«Μία από τις αθλιότερες, που είναι και η πολυπληθέστερη, είναι η συνοικία του τέρματος της οδού Ιωλκού. Ελάχιστα είναι τα πέτρινα σπίτια που υπάρχουν εκεί ψηλά. Όλος ο υπόλοιπος χώρος, ανατολικά και δυτικά της οδού Ιωλκού, από την οδό Βύρωνος και άνω καλύπτεται από ξύλινες και τενεκεδένιες παράγκες, που κάθε άλλο παρά ανθρώπινες κατοικίες δύνανται να θεωρηθούν. Και όμως μέσα σε αυτές περνούν τη ζωή τους 500 οικογένειες. Δύσκολα θα μπορούσε κανείς να αντιληφθή την τραγική τους κατάστασι, αν δεν έχη εισχωρήσει στο εσωτερικό των σπιτιών αυτών. Για πάτωμα τα περισσότερα από αυτά έχουν το υγρό χώμα. Τα κεραμίδια της στέγης τους κινδυνεύουν να πέσουν με το παραμικρό αέρα και η πόρτα τους είναι ανίσχυρη μπρος στην ορμή του νερού που συχνά κατακλύζει την περιοχή. Όσο για τον χώρο τους, δεν είναι τίποτε άλλο παρά μικρά κλουβιά. Είναι ένα μυστήριο πως εκεί μέσα ζουν ολόκληρες οικογένειες με βρέφη και παιδιά που έχουν απόλυτη ανάγκη από πολύ και καθαρό αέρα… Έχουν ανάγκες που αν δεν εκλείψουν το ταχύτερον, θα απειλούν διαρκώς την υγεία τους. Αυτοί περισσότερο από όλους αντιμετώπισαν εφέτος την έλλειψι του νερού. Η ύδρευσίς των γινόταν ολόκληρο το καλοκαίρι από τα επτά πηγάδια του συνοικισμού, που δεν είχαν νερό αλλά λάσπη… Πώς θα μπορούσε να νοηθή ενδιαφέρον για μια καλή εμφάνισι της πόλεως, για εξωραϊσμό και για καταπολέμησι της κρίσεως στέγης, όταν λίγο πιο πάνω από τα μεγαλοπρεπή μέγαρα και ωραίους κήπους υπάρχη ένας συνοικισμός από αθλιώτατες παράγκες… Τι θα έλεγε λοιπόν ο κάθε ξένος, όταν μέσα στην ίδια πόλη και δίπλα στα μεγάλα σπίτια αντικρύζη ένα πλήθος που με δυσκολία κινείται και αναπνέει;»

Το πρόβλημα της στέγης και η απουσία ουσιωδών έργων υποδομής (δρόμοι, ηλεκτρισμός, ύδρευση) τρεις δεκαετίες μετά την έλευση και την εγκατάστασή τους, φαίνεται πως παρέμεναν άλυτα για ένα μεγάλο μέρος του προσφυγικού πληθυσμού του Βόλου. Τα παραπήγματα και οι παράγκες, «ένα πλήθος που με δυσκολία κινείται και αναπνέει» έρχονται σε αντίθεση με «τα μεγαλοπρεπή μέγαρα και τους ωραίους κήπους», μαρτυρώντας την κοινωνική διαφοροποίηση του αστικού χώρου.