Οι αμερικανικές οργανώσεις στη Θεσσαλονίκη

Το έργο της περίθαλψης και αποκατάστασης των προσφύγων στη Θεσσαλονίκη ήταν ιδιαίτερα δύσκολο. Η πόλη είχε έντονο στεγαστικό πρόβλημα καθώς μετά την πυρκαγιά του 1917 οι υποδομές της παρέμειναν σε μεγάλο βαθμό κατεστραμμένες. Η πόλη δέχθηκε πολύ μεγάλο αριθμό προσφύγων που είτε εγκαταστάθηκαν εκεί μόνιμα ή πέρασαν από την πόλη μέχρι να μετακινηθούν στο εσωτερικό της χώρας. Οι κρατικές και οι δημόσιες δομές δεν ήταν σε καμιά περίπτωση έτοιμες να παράσχουν την απαιτούμενη περίθαλψη. Στο έργο αυτό συνέδραμαν τόσο μέχρι την ίδρυση της Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων τον Σεπτέμβριο του 1923 όσο και μετά, πλήθος συλλογικών φορέων και ιδιωτών τόσο από την Ελλάδα όσο και από το εξωτερικό.

Ανάμεσα στις ξένες φιλανθρωπικές οργανώσεις που συνέδραμαν στο έργο της περίθαλψης υπήρξαν αρκετές βρετανικές όπως ο Βρετανικός Ερυθρός Σταυρός, η Επιτροπή Βρετανικής Βοήθειας, η Αυτοκρατορική Επιτροπή Περιθάλψεως και η Save the Children Fund (η οποία ως Save the Children επαναδραστηριοποιήθηκε στην περιοχή μετά τις προσφυγικές μετακινήσεις του 2015).

 Ήταν όμως κυρίως ο αμερικανικός παράγοντας που δραστηριοποιήθηκε πιο έντονα  στη Θεσσαλονίκη, την Μακεδονία και την υπόλοιπη Ελλάδα για μια σειρά από λόγους που σχετίζονται τόσο με την αμερικανική εξωτερική και οικονομική πολιτική προς την Ελλάδα και την Εγγύς Ανατολή όσο και με μια παράδοση φιλανθρωπίας και εθελοντισμού που προερχόταν τόσο από προοδευτικά κινήματα (όπως το γυναικείο κίνημα) όσο και από διάφορα αμερικανικά δόγματα εκκλησιών.

Ο Αμερικανικός  Ερυθρός Σταυρός δραστηριοποιήθηκε στην Ελλάδα από το 1918 μέχρι το 1922. Επανήλθε όμως τον Οκτώβριο του 1922 και συνεργάστηκε στενά τόσο με τοπικούς συλλόγους όσο και με τη Διεύθυνση Περίθαλψης. Στη Θεσσαλονίκη οργάνωσε ιατρεία στους προσφυγικούς συνοικισμούς και συμμετείχε στον εμβολιασμό των προσφύγων. Διένειμε κλινοσκεπάσματα, ρούχα και παιδικά εσώρουχα ενώ ταυτόχρονα ανέλαβε το έργο της διατροφής δεκάδων χιλιάδων προσφύγων σε καθημερινή βάση. 

Άλλη σημαντική αμερικανική οργάνωση ήταν η American Women’s Hospitals που δραστηριοποιήθηκε στην Αθήνα, στον Πειραιά και τη Μακρόνησο. Στη Θεσσαλονίκη η οργάνωση ίδρυσε στο Θεαγένειο Νοσοκομείο μαιευτήριο στο οποίο σύντομα προστέθηκε παθολογικό και παιδιατρικό τμήμα, όπου νοσηλεύτηκαν παιδιά και γυναίκες. 

Η American Near East Relief ιδρύθηκε το 1919 με πρωτοβουλία του Henry Morghentau, προέδρου μετέπειτα της ΕΑΠ, με σκοπό κυρίως την περίθαλψη των ορφανών χριστιανών παιδιών στην περιοχή της Εγγύς Ανατολής. Στη Θεσσαλονίκη συνεργάστηκε με το Δήμο Θεσσαλονίκης και τοπικά ιδρύματα για τη φροντίδα των ορφανών και συνεισέφερε σημαντικά σε διοικητικές υποθέσεις που αφορούσαν ενήλικες πρόσφυγες ενώ λειτούργησε και τμήμα ρουχισμού. Από το 1928 η οργάνωση δραστηριοποιήθηκε κυρίως στη γεωργική εκπαίδευση νέων προσφύγων και στην επιμόρφωση αγροτικών κοινοτήτων. 

Για την τελευταία οργάνωση, επιστολή της οποίας παρουσιάζουμε εδώ δεν βρήκαμε περισσότερα στοιχεία. Πρόκειται για την οργάνωση με το όνομα Refugee Village Co-operative Association (Σύνδεσμος Συνεταιρισμών Προσφυγικών Χωριών) με έδρα στην οδό Φράγκων και γραφείο στο Thessalonica Institute στο δρόμο Θέρμης-Πυλαίας. Σύμφωνα με το επιστολόχαρτο της οργάνωσης, συνεργαζόταν με την Ύπατη Αρμοστεία για τους Πρόσφυγες της Κοινωνίας των Εθνών, οργάνωση που ιδρύθηκε το 1921 υπό την προεδρία του Fridtjof Nansen, Νορβηγού εξερευνητή, επιστήμονα και πολιτικού, πρωτεργάτη της Συμφωνίας της Λωζάννης. 

Η έντονη παρουσία αμερικανικών οργανώσεων στη Θεσσαλονίκη του πρώτου τετάρτου του 20ού αιώνα εντοπίζεται ακόμη στην ίδρυση τριών εκπαιδευτικών οργανισμών που συνεχίζουν μέχρι σήμερα τη λειτουργία τους και που συνεισέφεραν με τη σειρά τους στην περίθαλψη και την εκπαίδευση των προσφύγων της πόλης και της Μακεδονίας. Πρόκειται για την Αμερικανική Γεωργική Σχολή που ιδρύθηκε το 1904, την Χριστιανική Αδελφότητα Νέων Θεσσαλονίκης που ιδρύθηκε το 1921 και το Αμερικανικό Κολλέγιο Ανατόλια που ξεκίνησε τη λειτουργία του στη Θεσσαλονίκη το 1924.