Οι πρώτες προσφυγικές γειτονιές της Νέας Κοκκινιάς

Οι προσφυγικές γειτονιές των αστικών προσφυγικών συνοικισμών της Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων ή και των άλλων στεγαστικών προγραμμάτων που ακολούθησαν μοιάζουν μεταξύ τους. Μοιάζουν ρυμοτομικά γιατί κατασκευάστηκαν με τα ίδα η παρόμοια σχέδια, μοιάζουν γιατί τα σπίτια είναι μικρά και ο δημόσιος χώρος είναι τμήμα του σπιτιού τις περισσότερες από τις εποχές του χρόνου, μοιάζουν γιατί οι άνθρωποι που κατοικούν σε αυτά αναπτύσσουν σταδιακά σχέσεις μεταξύ τους και μοιράζονται κομμάτια της καθημερινότητας τους. Η Renne Hirschon στο έργο της οι κληρονόμοι της Μικρασιατικής Καταστροφής αφιερώνει ένα ολόκληρο κεφάλαιο στις αυλές και στις γειτονιές του προσφυγικού συνοικισμού της Νίκαιας παρουσιάζοντας τα ευρήματα της επιτόπιας ερευνάς της αλλά και τις εντυπώσεις της κυρίως από τις γυναίκες που κατοικούσαν στο συνοικισμό –και κυρίως στα Γερμανικά–και ζούσαν στις αυλές αυτές. 

Αναφέρεται ιδιαίτερα στην οργάνωση των γειτονιών με βάση τον τόπο καταγωγής και αναδεικνύει τις διαφορές κάθε γειτονιάς εστιάζοντας κυρίως στους αρχικούς οικιστικούς πυρήνες του Αγίου Νικολάου, της Οσίας Ξένης, του Αγίου Γεωργίου και των Γερμανικών. Αναδεικνύει την εξέλιξη των σχέσεων  μέσα στον χρόνο: Οι κάτοικοι της Κοκκινιάς «έρχονταν από διάφορες περιοχές της Μικράς Ασίας και ανήκαν σε διαφορετικά οικονομικά στρώματα. Στην αρχή οι δεσμοί ανάμεσα στα νοικοκυριά ήταν σπάνιοι, καθώς ο πληθυσμός ήταν τόσο ανομοιογενής. Σε λιγοστές περιπτώσεις, κάποιοι συγγενείς ή φίλοι κατάφερναν να αποκτήσουν σπίτι κοντά ο ένας στον άλλο, αλλά συνήθως τα σπίτια που γειτόνευαν χορηγούνταν σε ανθρώπους ουσιαστικά ξένους μεταξύ τους. Βαθμιαία άρχισαν να αναπτύσσονται σχέσεις γειτονίας, που ενισχύθηκαν με γάμους και κουμπαριές. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένα δίκτυο στενών κοινωνικών σχέσεων και διαπλεκόμενων δεσμών που απλωνόταν σε όλη την περιοχή».

Παράλληλα η Hirschon στέκεται ιδιαίτερα στην γεωγραφική εγγύτητα κάθε γειτονιάς αναφέροντας πως «οικογένειες που ζούσαν ‘‘πλάτη με πλάτη΄΄δεν ήταν γείτονες. […] το πιο καθοριστικό γνώρισμα ήταν η οπτική επαφή –δηλαδή κατά πόσον βλέπονταν σε καθημερινή βάση. Η γειτονιά συνήθως επικεντρωνόταν στο δρόμο και σπάνια εκτεινόταν πέρα από τη γωνία». Στην ίδια κατεύθυνση με τις εθνογραφικές παρατηρήσεις της μπορούν να ενταχθούν και οι «κατηγοριοποιήσεις» των κατοίκων κάθε γειτονιάς όπως τις θυμούνται ακόμα και σήμερα οι παλιότεροι Κοκκινιώτες. Για παράδειγμα, οι πρόσφυγες από τα Δυτικά παράλια της Ιωνίας (Σμύρνη, Τσεσμέ, Βουρλά κ.α.) θεωρούνταν πιο κοινωνικοί, γλεντζέδες και με προοδευτικές ιδέες ενώ όσοι προέρχονταν από το Ικόνιο και την Καππαδοκία χαρακτηρίζονταν ως «τουρκομερίτες», Ανατολίτες και Καραμανλήδες και θεωρούνταν πιο εσωστρεφείς. Οι Πόντιοι, είχαν καθιερωθεί ως πιο συντηρητικοί, εργατικοί, περήφανοι, αλλά και «πεισματάρηδες» και τέλος όσοι προέρχονταν από την Κωνσταντινούπολη ήταν οι κοσμοπολίτες.

Περπατώντας σήμερα στη Νίκαια, ανάμεσα στις προσφυγικές αυλές, τα πλυντήρια όπως τα λένε οι κάτοικοί τους, έχεις την αίσθηση ότι βρίσκεσαι σε μια παράλληλη πραγματικότητα. Απο τη μία η Πέτρου Ράλλη και η Λαοδικείας, οι δυο κεντρικές οδικές αρτηρίες της πόλης, πολύβοες και διαρκώς σε κίνηση και αναμέσα τους τα πλυντήρια, αναπάντεχα ήσυχα και ταυτόχρονα τόσο διαφορετικά μεταξύ τους. Ενώ θα περίμενες να είναι ίδια όπως οι προσόψεις των προσφυγικών ακινήτων οι εσωτερικές τους αυλές είναι τόσο διαφορετικές μεταξύ τους. Άλλες ιδιαίτερα περιποιημένες και φροντισμένες, άλλες πιο παρατημένες, ;ολες όμως εχουν μια περίεργη γεωμετρία από τις συνεχείς επεκτάσεις των προσφυγικών σπιτιών, τις πολλαπές τους χρήσεις (πάρκινγκ, κήποι και αυτοσχέδιες αποθήκες) και την εύκολη ή πιο δύσκολη συνύπαρξη των κατοίκων τους. 

Συνήθως οι παλιότεροι κάτοικοι των αυλών αυτών έχουν μια διαφορετική εξωστρέφεια από τους νεότερους, περνούν περισσότερο χρόνο στην αυλή, είναι πιο κοινωνικοί με τους γείτονες που γνωρίζουν από χρόνια, αναγνωρίζουν αμέσως τον επισκέπτη/επισκέπτρια και αισθάνονται κάπως σαν «εκπρόσωποι» του τετραγώνου με χρέος να μιλήσουν για τις ομορφιές και τις δυσκολίες που βίωσαν οι ίδιοι και οι γονείς τους, λησμονούν τις σχέσεις γειτονίας που υπήρχαν και παραπανιούνται για τις νέες πραγματικότητες και τις δυσκολίες που έχει η ζωή στα σπίτια αυτά. Ξέρουν συνήθως την ιστορία όλων όσων έμεναν στην αυλή και  έχουν μια λεπτομέρεια να μοιραστούν με τον «ξένο» που ήρθε στη γειτονιά τους.