Οι σύλλογοι προσφύγων στην Άνω Πόλη

Η κυρίαρχη μορφή οργάνωσης των προσφύγων τα πρώτα χρόνια μετά την εγκατάστασή τους στην ελληνική επικράτεια ήταν μέσω σωματείων και συλλόγων που συγκροτήθηκαν με κριτήριο τον τόπο καταγωγής τους. Οι οργανώσεις αυτές απέκτησαν την εποχή εκείνη και μέχρι την αποκατάσταση των προσφύγων έναν ημιθεσμικό ρόλο. Ήταν αυτές που κλήθηκαν να πιστοποιήσουν την ταυτότητα  του πρόσφυγα μέσω των πιστοποιητικών που εξέδιδαν. Τα σωματεία και οι σύλλογοι αυτοί εξυπηρέτησαν τα συμφέροντα και διεκδίκησαν τα αιτήματα του προσφυγικού πληθυσμού και αποτέλεσαν την πρώτη μορφή ενσωμάτωσής του στην ελληνική πολιτική, κοινωνική  και οικονομική ζωή. 

Μετά την μονιμότερη εγκατάσταση των προσφύγων συστάθηκε μεγάλος αριθμός συλλόγων και σωματείων με αναφορά στον τόπο κατοικίας τους (δεν έλειψαν και οργανώσεις με ταυτόχρονη αναφορά στον τόπο καταγωγής και στον τόπο κατοικίας). Οι οργανώσεις αυτές διεκδίκησαν σε τοπικό επίπεδο τη στέγαση, την αποκατάσταση και την βελτίωση των συνθηκών ζωής των προσφύγων. Πολλές από αυτές ιδρύθηκαν σε προσφυγικούς συνοικισμούς οι οποίοι δεν προϋπήρχαν. Παράλληλα ιδρύθηκαν προσφυγικά σωματεία με φιλανθρωπικό, αθλητικό, πολιτικό και επαγγελματικό χαρακτήρα. 

Για την περίπτωση της Άνω Πόλης Θεσσαλονίκης, η οποία κατοικήθηκε μαζικά από πρόσφυγες από διαφορετικά μέρη καταγωγής, παρουσιάζονται εδώ τα καταστατικά τριών συλλόγων που καλύπτουν χωρικά όλη την περιοχή. Οι δύο έφεραν τη λέξη «προσφύγων» στο όνομα τους ενώ ο τρίτος αν και δεν έφερε σχετική λέξη στο όνομα του, εμπεριείχε τη μέριμνα για τους πρόσφυγες στους σκοπούς του και αποτελούσε αναπόσπαστο τμήμα της «Παμπροσφυγικής Ενώσεως» Θεσσαλονίκης.   

Ο «Σύνδεσμος Προσφύγων Συνοικιών Κουλέ Καφέ και Ισλαχανέ η Πρόοδος» ιδρύθηκε το 1927.  Μέλος μπορούσε να γίνει κάθε πρόσφυγας, ανεξαρτήτως φύλου. Ανάμεσα στους βασικούς σκοπούς του ήταν η ανάπτυξη της αλληλεγγύης μεταξύ των μελών του και των κατοίκων της συνοικίας καθώς και η πλήρης αστική εγκατάσταση και αποκατάσταση των προσφύγων και η απαλλαγή τους από κάθε υποχρέωση μέχρι να ολοκληρωθεί η πρώτη. 

Ο «Σύνδεσμος Συνοικιών Τσινάρ, Προφήτου Ηλία και Αγίας Αικατερίνης η Αναγέννησις» ιδρύθηκε το 1927. Οι βασικοί του σκοποί εμπεριέχουν «την μονιμοποίησην της εγκαταστάσεως των προσφύγων και την απαλλαγήν από πάσης υποχρεώσεως αυτών» καθώς και «την επέκτασιν εις την περιφέρειαν ταύτην της ανοικοδομήσεως υπό του Δήμου και του Κράτους προς αραίωσιν του Συνωστισμού και δια την εγκατάστασιν των κατοικούντων εις ανθυγιεινά και ετοιμόρροπα οικήματα και παράγκας». Στο άρθρο 20 του καταστατικού του αναφέρεται: «Ο Σύνδεσμος αποτελεί αναπόσπαστον τμήμα της Παμπροσφυγικής Ενώσεως αι μετά της οποίας σχέσεις διοικητικαί και οικονομικαί καθορίζονται υπό του καταστατικού της Παμπροσφυγικής Ενώσεως Θεσσαλονίκης και είναι υποχρεωτικαί διά τον Σύνδεσμον». 

Ο «Σύνδεσμος Προσφύγων Συνοικίας Επταπυργίου το Φρούριον» ιδρύθηκε το 1929 και συσπείρωσε τους πρόσφυγες κατοίκους που ζούσαν εντός της Ακροπόλης. Αν και φέρει στο όνομα του τη λέξη Επταπύργιο ως έδρα του συνδέσμου ορίζεται στο καταστατικό του το «Γεδή Κουλέ Θεσσαλονίκης». 

Άλλα προσφυγικά σωματεία που εντοπίστηκαν την περίοδο του Μεσοπολέμου σε περιοχές της Άνω Πόλης ή σε όμορες περιοχές ήταν τα κάτωθι (σε παράθεση το έτος ίδρυσης): η «Ένωσις Ενορίας Προφήτου Ηλία και συνοικίας Τσινάρ», 1926, το  «Σωματείο Συνοικισμού Αγίου Παύλου», 1930, ο «Σύνδεσμος Συνοικισμού Συκεών», 1930, ο «Συνοικιακός Σύνδεσμος Εσκί Ντελίκ, ο Άγιος Σωτήριος», 1931, ο «Σύνδεσμος των κατοίκων του του συνοικισμού Χορ-Χορ και των πέριξ», 1931, ο «Σύνδεσμος συνοικιακής περιφερείας Ακροπόλεως», 1932, ο «Σύνδεσμος αστέγων προσφύγων Χορ Χορ Τζεσμέ Θεσσαλονίκης», 1932, η « Ένωσις κατοίκων Πλατείας Καλλιθέας, η Αλληλοβοήθεια», 1933, ο «Συνοικιακός σύλλογος Κουλέ Καφέ, η Αναγέννησις», 1933, ο «Σύνδεσμος νεοκατοίκων συνοικισμού Επταπυργίου, το Πανόραμα», 1935, και τα αθλητικά σωματεία «Ολυμπιακός Τερψιθέας», 1926, ο «Βυζαντινός Αθλητικός Όμιλος», 1926, ο «Αθλητικός Σύλλογος Συνοικίας Τσινάρ ο Κανάρης», 1928, και ο Ποδοσφαιρικός Σύλλογος Τσινάρ η Δόξα», 1930.