Όψεις της Άνω Πόλης το 1980

H μεταπολεμική ανοικοδόμηση δεν επηρέασε, τουλάχιστον στο πρώτο της κύμα τη δεκαετία του 1950, την περιοχή της Άνω Πόλης. Τα οικόπεδα της Άνω Πόλης δεν προσφέροντα για επικερδή ανοικοδόμηση για μια σειρά από λόγους (κλίσεις εδάφους, απουσία μεγάλων δρόμων, μικρά οικόπεδα με μεγάλη κάλυψη, ασάφεια ιδιοκτησίας). Πάντως τη δεκαετία εκείνη χτίστηκαν αρκετές πολυκατοικίες, οι περισσότερες στο τμήμα ανάμεσα στην οδό Κασσάνδρου και τη σημερινή οδό  Ολυμπιάδος, που πλέον δεν θεωρείται τμήμα της Άνω Πόλης. Με τον Α.Ν. 395/1968 επιτράπηκε σε όλη την Ελλάδα η αύξηση του ύψους των χτισμάτων κατά ένα όροφο, γεγονός που κατέστησε πολλά τμήματα της Άνω Πόλης ενδιαφέροντα για το εργολαβικό κεφάλαιο με αποτέλεσμα να αρχίσει άμεσα η ανοικοδόμησή τους. Με απόφαση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και σχετικό βασιλικό διάταγμα λίγους μήνες μετά η Άνω Πόλη εξαιρέθηκε από την εφαρμογή του νόμου 395/1968.

Με άδειες που είχαν εκδοθεί όμως το διάστημα από τη ψήφιση του νομού και μέχρι την εφαρμογή του βασιλικού διατάγματος η ανοικοδόμηση στην Άνω Πόλη συνεχίστηκε για τα επόμενα χρόνια και μέχρι το 1973-1974. Το 1975 με εισήγηση της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας το Υπουργείο Πολιτισμού και Επιστημών ανέστειλε κάθε οικοδομική δραστηριότητα σε 10 γειτονιές της Άνω Πόλης. Πολλοί από τους κατοίκους αντέδρασαν και ζήτησαν την άρση του περιορισμού στα επιτρεπόμενα ύψη. Η αντίδρασή τους κλιμακώθηκε με τη δημιουργία του σωματείου «Σύνδεσμος Προστασίας Ιδιοκτητών Ακινήτων Άνω Πόλης».

Οι εξελίξεις αυτές, πέρα από τη μορφολογική μεταμόρφωση της περιοχής οδήγησαν μέσω της παροχής νεόδμητης στέγης στη μερική αλλαγή της ανθρωπογεωγραφίας της. Ο πληθυσμός της Άνω Πόλης (χωρίς την περιοχή της Ακρόπολης) το 1971 ήταν 18.250 άνθρωποι (5.714 νοικοκυριά). Τα περισσότερα νοικοκυριά παρέμεναν στο τέλος της δεκαετίας του 1970 προσφυγικής καταγωγής. Σύμφωνα με πολεοδομική έρευνα που έγινε τότε και η οποία εξέτασε μέσω ερωτηματολογίων δείγμα 245 νοικοκυριών, το 50% ήταν προσφυγικής καταγωγής, 25% ντόπιοι και 25% εσωτερικοί μετανάστες. Οι ντόπιοι εγκαταστάθηκαν από το 1950 κι έπειτα με αποκορύφωμα τη δεκαετία του 1970 ενώ οι εσωτερικοί μετανάστες τις δεκαετίες του 1960 και  του 1970.

Με διάταγμα που εκδόθηκε το 1979 η Άνω Πόλη χαρακτηρίστηκε παραδοσιακός οικισμός και με δεύτερο διάταγμα του ίδιου χρόνου προσδιορίστηκαν οι όροι δόμησης. Χτίστηκαν έκτοτε στην περιοχή κτίρια που προσπάθησαν να υιοθετήσουν τη δημιουργική χρήση παραδοσιακών αρχιτεκτονικών στοιχείων. Τα κτίρια αυτά ήταν πολλές φορές κατασκευές επώνυμων αρχιτεκτόνων και απευθύνθηκαν ή δημιουργήθηκαν εξαρχής για πελάτες μέσων και υψηλών εισοδημάτων. Παράλληλα, ελάχιστα κτίρια σε πρώτη φάση, περισσότερα με την πάροδο του χρόνου  προστατεύθηκαν καθώς κρίθηκαν διατηρητέα, χωρίς όμως να δοθούν ισχυρά κίνητρα στους ιδιοκτήτες τους για την αποκατάστασή τους. Η σημερινή εικόνα της Άνω Πόλης συνδυάζει όλα τα παραπάνω αρχιτεκτονικά στοιχεία. Τα περισσότερα προσφυγικά σπίτια (ακόμα και ορισμένα που κρίθηκαν διατηρητέα) χάνουν πλέον, βοηθούντος του χρόνου και της έλλειψης βιώσιμης πολιτικής διατήρησής τους, το στοίχημα της επιβίωσης.

Στις φωτογραφίες που συνοδεύουν το παρών κείμενο παρουσιάζονται όψεις της αρχιτεκτονικής της περιοχής της Άνω Πόλης το 1980. Οι φωτογραφίες αυτές αναδεικνύουν κυρίως την επιβίωση της προσφυγικής κατοικίας μέχρι την εποχή εκείνη.

Γωνία Αλκινόου με Στρατωνίου, όπου τυπικές πολυκατοικίες των δεκαετιών του 1960 ή του 1970  συνυπάρχουν με προσφυγικά σπίτια. Στον παρακάτω σύνδεσμο μπορεί κάποιος να δει την ίδια περιοχή από την αντίθετη γωνία λήψης σήμερα  (https://bit.ly/3lp9dTf). Αταύτιστος δρόμος όπου φαίνεται η προαναφερθείσα συνύπαρξη πολυκατοικιών με προσφυγικά σπίτια. Αυτοσχέδιο κατάλυμα με χρήση πολλών ετερόκλητων υλικών σκαρφαλωμένο πάνω στο βράχο,  ακριβώς πάνω από τη διασταύρωση της Ακροπόλεως με τη Λεωφόρο Όχι. Αταύτιστος δρόμος με ηλικιωμένη γυναίκα που κρατάει σκούπα στο ισόγειο πολυκατοικίας. Οικοσκευή παλιότερης εποχής, μπουζιέρα και μπαούλο,  στο εσωτερικό προσφυγικού σπιτιού.