Πλατεία Αρχαίας Αγοράς, δεκαετία 1960: Αφήγηση της Ι. για την εβραϊκή παρουσία στην περιοχή
Πόλη
Περίοδος Μετακίνησης
Χρονολογία
Ετικέτα
Κατηγορία
Πλήρης Περιγραφή
Η Ι. γεννήθηκε κατά τη δεκαετία 1950 στη Θεσσαλονίκη. Είναι μέλος της εβραϊκής κοινότητας της πόλης. Η μαρτυρία της συνδέει την ευρύτερη περιοχή της τωρινής Αρχαίας Αγοράς με την εβραϊκή παρουσία στη Θεσσαλονίκη. Η Ι. μιλά για την εποχή μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ως μέλος της δεύτερης πλέον γενιάς των επιζήσαντων του ολοκαυτώματος. Η αφήγησή της αναφέρεται στην εποχή της δεκαετίας 1960, στην περιοχή, τα επαγγέλματα και τη δική της ματιά συνύπαρξης των διαφορετικών θρησκευμάτων σε αυτό το σημείο του Ιστορικού Κέντρου της Θεσσαλονίκης, στο οποίο, η εβραϊκή παρουσία ήταν ιδιαιτέρως έντονη πριν από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η Ι., κατά την αφήγησή της αναδεικνύει το μέγεθος της εβραϊκής κοινότητας πριν και μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Περί το 1940, η θρησκευτική αυτή κοινότητα αριθμούσε περισσότερα από 50.000 μέλη (σύμφωνα με τον Αλέξανδρο Δάγκα (1998) το 1928 η πόλη της Θεσσαλονίκης συγκέντρωνε 55.290 Εβραίους κατοίκους). Μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι επιζήσαντες του ολοκαυτώματος στη Θεσσαλονίκη αριθμούσαν τα 2.000 άτομα. Σύμφωνα με την Εφημερίδα Ισραηλητικόν Βήμα (23/11/1945, αρ. 1) πολύ περισσότερο, εκείνες που επλήγησαν ήταν οι γυναίκες. Σε σύντομο απολογισμό της εφημερίδας αναφέρεται: «Ιδού ο θλιβερός απολογισμός: διακόσιες πενήντα γυναίκες γύρισαν από την εξορία στην πόλη μας και άλλες τόσες κατόρθωσαν να επιζήσουν κρυμμένες σε διάφορες γωνιές της χώρας. Αυτή τη στιγμή ζούμε το οδυνηρό ξύπνημα από τον λήθαργον όπου μας είχαν βυθίσει τέσσερα χρόνια απάνθρωπης σκλαβιάς και χιτλερικής τρομοκρατίας όπου η σκέψη μας είχε πάψει να λειτουργεί. Με μικρές εξαιρέσεις γυναικών που έχουν βρει μέρος της προπολεμικής περιουσία στους ή κληρονόμησαν τους χαμένους συγγενείς τους, οι περισσότερες μεταξύ μας είναι χωρίς δουλειά, χωρίς κατοικία, ρούχα κι αναμφισβήτητα, το τραγικότερο απ’ όλα, χωρίς οικογένεια και με τσακισμένο το ηθικό».
Η μητέρα της Ι. μια από τις λιγοστές γυναίκες που επέζησαν του Ολοκαυτώματος στη Θεσσαλονίκη παρότρυνε τα νεότερα μέλη της οικογένειας να σπουδάσουν, ώστε να καταφέρνουν να επιβιώνουν σε διαφορετικά περιβάλλοντα, με ή χωρίς περιουσία, εάν αυτό χρειαζόταν. Κατά τη δεκαετία 1970 η Ι. μετακινήθηκε στην Αμερική για σπουδές. Έκτοτε εγκαταστάθηκε εκεί, όπου διαβιώνει με το σύζυγο και τα παιδιά της μέχρι και σήμερα. Επισκέπτεται τη Θεσσαλονίκη κάθε χρόνο.
Βιβλιογραφία
Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, Το Ολοκαύτωμα στις μαρτυρίες των Εβραίων Ελλήνων, Επίκεντρο, Αθήνα 2007
Αλέξανδρος Δάγκας, Συμβολή στην έρευνα για την οικονομική και κοινωνική εξέλιξη της Θεσσαλονίκης: Οικονομική δομή και κοινωνικός καταμερισμός της εργασίας, 1912-1940, Επαγγελματικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη
«Η μεταπολεμική κατάσταση της Εβραίας γυναίκας στην Ελλάδα», Εφημ. Ισραηλητικόν Βήμα, 23/11/1945, αρ. 1
Πηγές
«Γεννήθηκα στην περιοχή της αρχαίας αγοράς και έμεινα εκεί μέχρι την πρώτη γυμνασίου. Επί της Χαλκέων υπήρχε μια αγορά τροφίμων, κάτι σαν το Καπάνι, παίζαμε εκεί, είχε πολλά παιδιά, μας ρίχναν νερό από τα μπαλκόνια γιατί κάναμε πολύ φασαρία.
Η γειτονιά είχε τότε πολλά επιπλοποιία. Στη γωνία Βενιζέλου με Φιλίππου υπήρχε μια ταβέρνα που ο κόσμος έπαιρνε κρασί απ’ τα βαρέλια. Υπήρξαν τρία περίπτερα, υπήρχαν εβραϊκές οικογένειες, γνωστές, που έμεναν απέναντι από εμάς ή παραδίπλα και πολλές χριστιανικές οικογένειες. Η συναγωγή ήταν πολύ κοντά. Μπορούσα να πάω και μόνη μου, γενικά είχε απ’ όλους. Είχα συμμαθήτριες που πηγαίναμε στο σχολείο από χριστιανικές οικογένειες και από εβραϊκές οικογένειες. Γενικά ήταν μια εβραϊκή συνοικία, αλλά και χριστιανική. Μιλάμε για την εποχή 1962-1965.
Από ό,τι ξέρω, ακόμα μένουν μερικές εβραϊκές οικογένειες στην περιοχή που μεγαλώσαμε. Ήταν η Ολύμπου, ήταν η Βενιζέλου, εμείς έτυχε να φύγουμε. Το σπίτι ήταν το πατρικό σπίτι που πούλησαν οι γονείς μου το μερίδιό τους. Και κατεβήκαμε κάπου πιο κεντρικά, σε καινούργιο σπίτι με ασανσέρ. Και όταν μεγάλωνα, πολλές δουλειές ήταν και στην Εγνατία, στη Συγγρού, στην Πτολεμαίων. Ήταν εργασίες και μελών της εβραϊκής κοινότητας. Οι περισσότεροι είχαν και τα δικά τους καταστήματα. Ειδικά στην Εγνατία υπήρχαν πολλά εβραϊκά καταστήματα, στη Βενιζέλου μερικά, στην Ολύμπου περισσότερα. Μέχρι την Αντιγονιδών υπάρχουν εβραϊκές οικογένειες, και τώρα υπάρχουν.
[…]
Το γκέτο που όλοι μιλάνε είναι στου Βαρώνου Χιρς. Στον καθημερινό λόγο οι γονείς μου δεν μιλούσανε ποτέ για αυτό. Και δεν μιλούσανε, παλιά δεν μιλούσανε. Η μητέρα μου ήταν δεκατριών χρονών όταν έφυγε. Γύρισε και δεν βρήκε κανέναν. Η Συναγωγή στη Συγγρού που παρέμεινε, την είχαν επιτάξει οι Γερμανοί και για αυτό παρέμεινε. Είναι η Συναγωγή των Μοναστηριωτών. Αυτοί που είχαν έρθει από πρώην Γιουγκοσλαβία. Νομίζω την είχε χτίσει μια οικογένεια Αροέστι.
Δεν γύρισαν και πολλοί από τα στρατόπεδα. Δηλαδή αν ήταν 60.000 και γύρισαν 2.000, και να γυρίσαν φύγαν αμέσως. Αυτοί είναι οι αριθμοί στη Θεσσαλονίκη. Η Θεσσαλονίκη έχασε το 95% και άλλοι γυρίσανε και μετά από ένα χρόνο σηκωθήκανε και φύγανε, στο Ισραήλ, στην Αμερική. Η μητέρα μου έλεγε πάντα «Ένα βραχιόλι στο χέρι. Το βραχιόλι μπορείς να το πάρεις και να φύγεις». Εννοώντας ένα πτυχίο. Ένα σπίτι μπορείς να το πάρεις και να φύγεις; Για αυτό πάντα επέμενε ότι πρέπει να σπουδάσουμε. Ένα βραχιόλι να το έχεις πάντα μαζί σου για να μπορείς να πας όπου θέλεις. Άλλοι είχαν περιουσίες, ήρθαν και δεν βρήκαν τίποτα. Το να έχεις όμως ένα δίπλωμα σημαίνει πως θα βρεις μια δουλειά».
μαρτυρία της Ι., Θεσσαλονίκη 2021
Αρχείο Ελίνας Καπετανάκη