Στα τείχη της πόλης, σημεία αφήγησης του Οδυσσέα Παπαϊωάννου

«Όμως ίσα δικαιώματα έχουν στην ιστορία της πόλης οι πρόσφυγες, όπως και το τείχος, παρότι το τείχος είναι παλαιότερο.[…]

Με το γκρέμισμά τους έχουμε εκχέρσωση της ανθρώπινης παρουσίας και της ανθρώπινης συνέχειας στο χώρο».

Σχετικά με την άφιξη στην Άνω Πόλη:

«Η οικογένεια μου κατάγονταν από το Σούγκουρλου, μια κωμόπολη μεταξύ Άγκυρας και Σαμψούντας και εμπορεύονταν εξάγοντας στην Αγγλία το μαλλί από τα κατσίκια της Άγκυρας με το οποίο κατασκευάζονταν τα εξαιρετικής ποιότητας Εγγλέζικα υφάσματα μοχερ. Με την κατάρρευση του μετώπου το μεγάλο μέρος της οικογένειας καταφεύγει στην Κωνσταντινούπολη και ο πατέρας μου με ένα αδελφό του παραμένουν κρυπτώμενοι υπό την προστασία των Τούρκων γειτόνων τους μέχρι να ημερέψουν οι καταστάσεις και καταφεύγουν και αυτοί στην Κωνσταντινούπολη και συνεχίζουν το εμπόριο του μαλλιού κρατώντας τα χρήματα τους σε Εγγλέζικες τράπεζες έως το Σεπτέμβρη του του 1923. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών εγκαθίστανται στην Θεσσαλονίκη σε ένα Τουρκικό σπίτι από αυτά που εγκατέλειψαν οι Τούρκοι κάτοικοι της περιοχής της Άνω πόλης. Το νέο κτίριο στην θέση του Τουρκόσπιτου οικοδομήθηκε το 1931 σε αρχιτεκτονική μελέτη του Μαξιμιλιανού Ρούμπενς». […].

Για την Άνω Πόλη:

«Μετά τη νομοθεσία του 1979 επιστρέφουν αρκετά παιδιά -τρίτης γενιάς προσφύγων- στην περιοχή και μαζί εγκαθίστανται πλέον και μεσοαστές/εύπορες οικογένειες. Αυτά τα σπίτια για να αναστηλωθούν χρειάζονται χρήματα» […]. Κάποια στιγμή άρχισα να παρακολουθώ τα γεγονότα από κοντά […]. Δόθηκαν υψηλοί συντελεστές δόμησης και οι άνθρωποι (ιδιοκτήτες της περιοχής) θα έχτιζαν σπίτια, το ήθελαν. Όμως τους είπαμε πως σε λίγο η περιοχή θα γινόταν σαν την Κασσάνδρου και θα έπεφτε η αξία της. Όταν κατορθώσαμε να μειώσουμε τους συντελεστές δόμησης δεν αντιμετωπίσαμε ιδιαίτερη αντίσταση».

Δράσεις του Συλλόγου:

«Το Προεδρικό διάταγμα του 1979 που χαρακτήριζε τον οικισμό ως διατηρητέο ήταν καρπός συμβιβασμού με τον τότε σύλλογο κατοίκων που ζητούσε υψηλούς συντελεστές δόμησης σε αντίθεση με τον νεότερο σύλλογο μας, που ζητούσαμε περεταίρω μείωση των συντελεστών δόμησης από αυτούς που όριζε το διάταγμα του 1979. Αυτό δημιούργησε το παράδοξο να μη συμπεριληφθεί στο διάταγμα η περιοχή του επταπυργίου που έχει μικρότερους συντελεστές δόμησης και δεν δεσμεύεται από τους αρχιτεκτονικούς και λοιπούς όρους που επέβαλε το Προεδρικό Διάταγμα του 1979.  Έγινε αγώνας του συλλόγου κατοίκων ώστε να σταματήσει η κατάχρηση της γης και να μην γίνει διασκεδαστήριο η Άνω Πόλη, όπως έγιναν τα Λαδάδικα. Αγωνιστήκαμε να διασώσουμε την αρχιτεκτονική κληρονομιά. Υπήρξε συμβιβασμός με τη μελέτη του Μουτσόπουλου που θεώρησε μόνο περίπου 40 κτήρια της περιοχής ως διατηρητέα. […] Έτσι, προέκυψε καινούργιο Π.Δ. με περίπου 380 πλέον διατηρητέα. […] Ο Σύλλογος έθεσε και περιορισμούς στη συνένωση των οικοπέδων. Ζητήσαμε να μπορούν να ενωθούν μέχρι 200 τ.μ. σε ενιαίο οικόπεδο και όχι παραπάνω. Κάποια στιγμή ήρθαν νέοι άνθρωποι στην περιοχή. Η Άνω Πόλη αστικοποιήθηκε. Δεν είναι πια οι κάτοικοι της Άνω Πόλης (μόνο) απόγονοι των προσφύγων. Δεν υπήρχε επικοινωνία και έτσι αποκόπτονται και οι συναισθηματικές σχέσεις. Για αυτό κάναμε δράσεις για να μην σπάσει το κοινωνικό δίχτυ της Άνω Πόλης. Όσο για τα Καστρόπληκτα προτείναμε να παραμείνει μια συστάδα ως μουσειακό κομμάτι με χρήσεις στην περιοχή της Μονής Βλατάδων. Την πρόταση είχαν σχεδιάσει καθηγητές Πανεπιστημίου. Τελικά όλα τα καστρόπληκτα απέναντι από την Βλατάδων γκρεμίστηκαν. Ας σημειωθεί πως πολύ ενεργά μέλη του Συλλόγου ήταν η Κική Καυκούλα, ο Νίκος Καλογήρου, αλλά και η Βίλμα Χαστάογλου». […].

«Σχετικά με τα διατηρητέα, εμείς προβάλλουμε ως αίτημα την παραμονή του γηγενή πληθυσμού σε αυτά τα σπίτια και τη συντήρησή τους από το δήμο ή τελικά την πώληση σε πιο εύπορους που θα μπορούσαν να τα συντηρήσουν. Αν απομακρυνθούν οι πιο φτωχοί θα έχουμε διαφοροποίηση της ομοιοστασίας του πληθυσμού. Για αυτό προτείνουμε να δοθούν δάνεια σε κατοίκους για να ξαναχτίσουν σπίτια, έτσι θα φύγουν οι εργολάβοι […]».

Για τα «Καστρόπληκτα»:

«Πρόκειται για γειτονιά οργανωμένη. Τα σπίτια έχουν τρεις νέους τοίχους και ο τέταρτος τοίχος είναι το τείχος της πόλης. Έγινε προσπάθεια απ΄ την πλευρά του Δήμου για εκχέρσωση. Κάποιοι κάτοικοι πήραν αντίτιμο και αποχώρησαν ενώ άλλοι παρέμειναν με τη συνεχή απειλή των μηχανημάτων του Δήμου που αφαιρούσαν σκεπές… Μιλάμε για μια καταστροφή των σπιτιών για την ανάδειξη του παλαιότερου μνημείου με μια λωρίδα πρασίνου. Όμως ίσα δικαιώματα έχουν στην ιστορία της πόλης οι πρόσφυγες, όπως και το τείχος, παρότι το τείχος είναι παλαιότερο. Η ανάδειξη του κάστρου μπορεί να γίνει διαφορετικά, χωρίς αυτό να απογυμνωθεί ώστε να αποτελέσει πολιτισμικό αγαθό.

Η αποζημίωση που δόθηκε ήταν 14.000.000-15.000.000 δραχμές. Συνήθως σε αυτά τα σπίτια παρέμενε ο πιο φτωχός αδελφός μιας οικογένειας και τώρα μιλάμε για την εκχέρσωσή του. Αυτά τα χρήματα που δίνει το κράτος έγιναν αντικείμενο οικογενειακής μοιρασιάς και τελικά προκάλεσαν σε κάποιες περιπτώσεις οικογενειακές έριδες, ενώ άλλες φορές γίνεται λόγος και για «προδοσία γειτόνων». Κάποιοι κάτοικοι παραδίδουν τελικά τα σπίτια τους λόγω απογοήτευσης. Με το γκρέμισμά τους έχουμε εκχέρσωση της ανθρώπινης παρουσίας και της ανθρώπινης συνέχειας στο χώρο. Με το να δοθούν τα σπίτια σε δημόσιες υπηρεσίες που κλείνουν μετά τις 2.00 το μεσημέρι, καθώς και το σαββατοκύριακο ουσιαστικά θα έχουμε απογύμνωση και γκετοποίηση της περιοχής γιατί χάνεται η ανθρώπινη παρουσία. Υπήρξε συνέχεια γενεών ανθρώπων σε αυτά τα σπίτια και αφήνουν τα ίχνη τους στο τείχος. Αν όμως γίνει αναστήλωσή τους από το Δήμο και είτε δοθούν σε κατοίκους είτε γίνουν παιδικοί σταθμοι, εργαστήρια για παράδειγμα της Καλών Τεχνών, τότε θα έχουμε συνεχή ανθρώπινη παρουσία στην περιοχή».

Οδυσσέα Παπαϊωάννου, Θεσσαλονίκη 2000 και 2021

Αρχείο Ελίνας Καπετανάκη