Το νεκροταφείο του Βόλου

Την πρώτη δεκαετία μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας, ο Δήμος Παγασών προχώρησε σε μια σειρά από έργα υποδομής στις συγκοινωνίες (οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο, λιμάνι) και στη βιομηχανική ανάπτυξη της πόλης, που συνοδεύτηκαν από σημαντικές αλλαγές στο αστικό τοπίο της. Βασικό μέλημα της δημοτικής αρχής, μεταξύ άλλων, ήταν και η δημιουργία ενός «ενιαίου» νεκροταφείου που θα συγκέντρωνε τα έως τότε μικρότερα νεκροταφεία των θρησκευτικών κοινοτήτων, καθώς και του στρατιωτικού νεκροταφείου, που ήταν διασκορπισμένα και κακώς συντηρημένα στις παρυφές της πόλης.

Ως καταλληλότερη τοποθεσία επιλέχθηκε το 1883 ο «Ξηρόκαμπος», περιοχή όπου θα εγκατασταθούν το 1924 οι πρόσφυγες που κατέφθασαν στο Βόλο από τη Μικρά Ασία. Το επόμενο έτος ξεκίνησαν οι εργασίες του περιτειχίσματος του νεκροταφείου, την επίβλεψη των οποίων ανέλαβε το εκκλησιαστικό συμβούλιο του ναού του Αγίου Νικολάου, που ήταν υπεύθυνο αρχικά για τη διοίκηση και τη λειτουργία του νεκροταφείου. Φαίνεται πως από τα έτη 1884-1885 το νεκροταφείο λειτουργεί, παρά τις δυσκολίες στην πρόσβασή του από την μικρή οδό Αναπαύσεως και κυρίως τη διέλευση της νεκροφόρας άμαξας μέσα από τον χείμαρρο του Κραυσίδωνα, καθώς δεν είχε κατασκευαστεί ακόμη η γέφυρα στο σημείο αυτό. Στην άκρη του χριστιανικού νεκροταφείου, που κατελάμβανε και το μεγαλύτερο χώρο, χτίστηκε το 1889 το οστεοφυλάκιο, το οποίο συνόρευε με το εβραϊκό και το οθωμανικό νεκροταφείο. Τα τελευταία διαχωρίζονταν με τοιχοποιία και ξεχωριστή πόρτα.

Εντός του χριστιανικού νεκροταφείου οικοδομήθηκε τα έτη 1890-1894 ο ναός των Ταξιαρχών, γύρω από τον οποίο συγκεντρώθηκαν οι πρώτοι οικογενειακοί τάφοι, «οι οίκοι» των επιφανών οικογενειών του Βόλου. Πρόκειται για ιδιαίτερα μεγάλα και εντυπωσιακά ταφικά μνημεία που θυμίζουν μαυσωλεία και βρίσκονται τοποθετημένα συμμετρικά στην κεντρική οδό Αναπαύσεως, η οποία συνεχίστηκε και στο χώρο του νεκροταφείου. Προτιμητέες ήταν οι επιτύμβιες στήλες και ανάγλυφα, όπως και οι προτομές των θανόντων που παρατηρούνται σε αρκετά πρόσωπα του πολιτικού βίου της πόλης και μεγαλέμπορους, όπως των Κων. Καρτάλη, Α. Τσοποτού, Δ. Τοπάλη, Ι. Σαπουντζή, Ι. Καρτάλη κ.ά. Οι ανάγλυφοι σταυροί αποτελούσαν σύνηθες μοτίβο στα ταφικά μνημεία και ξεχώριζαν σε μέγεθος και διακόσμηση. Ανάγλυφες θρηνούσες μορφές, άγγελοι, ναϊσκόμορφα μνημεία και σαρκοφάγοι, συμπλήρωναν την γλυπτική σύνθεση των οικογενειακών μνημείων του κοιμητηρίου.

Το νεκροταφείο ήταν χωρισμένο σε οδούς που έφεραν ονόματα Αποστόλων και άλλων αγίων, προς διευκόλυνση της διεύθυνσης που διατηρούσε και τα αρχεία του. Αποτελούσε έναν απόλυτα ιεραρχημένο χώρο, όπου τα παραπάνω ταφικά μνημεία συνυπήρχαν με «ταπεινότερους» τάφους με κάποια απόσταση, στοιχείο που παρέμενε σταθερό, παρά τη συνεχόμενη εναλλαγή του τοπίου. Στο βορειοανατολικό τμήμα περιορίστηκε περιφραγμένο το στρατιωτικό νεκροταφείο, ενώ στο βορειοδυτικό τμήμα τοποθετήθηκε μία αψίδα με την περιγραφή «Κοινοτάφειον Αναπήρων και Θυμάτων Πολέμου Ν. Μαγνησίας οριοθετώντας, χωρίς σαφή τρόπο, έναν ακόμη διακριτό χώρο ταφής. Ιδιαίτερη θέση εντός του χώρου του νεκροταφείου, κατέχει και το «Εγγλέζικο» κοιμητήριο που βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του νεκροταφείου, περιτειχισμένο με δική του είσοδο. Δημιουργήθηκε για να «φιλοξενήσει» 18 βρετανούς ναυτικούς, μέλη του πληρώματος του πολεμικού πλοίου H. M. S. Devonshire, που σκοτώθηκαν από έκρηξη στις 26 Ιουλίου 1929.   

  Το νεκροταφείο του Βόλου, αποτελεί εξαιρετικό δείγμα επιτύμβιας γλυπτικής που διατηρήθηκε στο χρόνο και αποτυπώνει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε εποχής. Αναφέρεται σήμερα ως «το παλιό» νεκροταφείο, και έχει χαρακτηριστεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο.