Ο Κυριάκος Μπαλής και η συγκρότηση της μικρασιατικής του ταυτότητας

Ο Κυριάκος Μπαλής είναι ο αντιπρόεδρος της Αδελφότητας Μικρασιατών Ν. Χανίων «Ο Άγιος Πολύκαρπος» τα τελευταία τριάντα χρόνια περίπου. Γεννήθηκε στα Χανιά τη δεκαετία του 1950. Ζει ακόμη στη γειτονιά που γεννήθηκε, τη Σπλάντζια. Η Σπλάντζια ήταν μουσουλμανογειτονιά μέχρι την ανταλλαγή, προσφυγογειτονιά έπειτα.

Η ζωή του Κυριάκου έχει πολλά ταξίδια: μερικά χρόνια ναυτικός, στην αρχή της επαγγελματικής του πορείας, με σταθμούς σε όλες τις ηπείρους. Έπειτα, παράλληλα με τη δραστηριοποίησή του στην Αδελφότητα, οργανώνει τακτικά ταξίδια στην Τουρκία. Είναι ο επικεφαλής όλων των εκδρομών που κάνει η Αδελφότητα με συμμετέχοντες και συμμετέχουσες μικρασιατικής καταγωγής. Σκοπός τους είναι να γνωρίσουν τον τόπο καταγωγής τους, να αναζητήσουν τα μέρη που τους αφηγούνταν οι δικοί τους, να κάνουν επισκέψεις μνήμης.

Ο Κυριάκος είναι η περίπτωση απόγονου δεύτερης γενιάς του οποίου ένα μεγάλο μέρος της δραστηριότητας εμπνέεται από τη διαμεσολαβημένη μνήμη των συγγενών του, προσφύγων, για τη Μικρά Ασία, αλλά και από τη βιωμένη μνήμη του από τους συγγενείς αυτούς, ανάμεσα στους οποίους μεγάλωσε. Ο Κυριάκος, επίσης, είναι η περίπτωση του απογόνου με στενούς συναισθηματικούς δεσμούς με τα μέρη των προγόνων του, δεσμούς που ενέπνευσαν οι ιστορίες που άκουγε, αλλά που στερέωσε ο ίδιος με μια ενεργή σχέση με τους ανθρώπους που μένουν εκεί σήμερα, τους απογόνους των Κρητικών μουσουλμάνων που, με τη σειρά τους, αφηγούνται τους δικούς τους προγόνους στην Κρήτη. Στη συνέντευξή του, επίσης, ο Κυριάκος προσφέρει κάτι που δύσκολα μπορεί κανείς να βρει: περιγράφει την εναλλαγή των ταυτοτήτων του, της «μικρασιατικής» και της «κρητικής», ανάλογα με το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται.

Η ιστορία της οικογένειάς του, η οποία τον οδηγεί σε σχέση με τη μικρασιατική του ταυτότητα, είναι μια χαρακτηριστική ιστορία προσφυγιάς. Ο παππούς και η γιαγιά από την πλευρά του πατέρα του ζούσαν στην ευρύτερη περιοχή του Κουσάντασι: ο παππούς από το Αγιασουλούκ, η γιαγιά από τον Κιρκιντζέ. Ο παππούς ήταν φαντάρος στην Τουρκία την περίοδο της Καταστροφής. Η γιαγιά είχε γεννήσει τα δίδυμα μωρά τους τον Ιούλιο του 1922. Πιθανώς λόγω της απουσίας του παππού, η γιαγιά έμενε με την οικογένειά της. Όσα ακολούθησαν μετά την Καταστροφή τους ανάγκασαν να φύγουν για την Ελλάδα. Η γιαγιά με τα δίδυμα, τις αδερφές της και τα ανίψια της μπήκαν σε ένα πλοίο που τους έφερε στα Χανιά. Τα αδέρφια του παππού μπήκαν σε ένα πλοίο που τους πήγε στην Καβάλα. Ο ίδιος ο παππούς έμεινε στην Τουρκία και η τύχη του μαθεύτηκε δεκαετίες αργότερα. Η γυναίκα και ο γιος του δεν πρόλαβαν να μάθουν ποτέ τι απέγινε.

Ο Κυριάκος μεγάλωσε μέσα σε αυτό το οικογενειακό περιβάλλον. Η μητέρα του, ντόπια από ένα χωριό του νομού Χανίων, εγκαταστάθηκε στο σπίτι που έμενε η οικογένεια του άντρα της κι έκανε 6 παιδιά. «Ξυπνάνε μνήμες από τις διηγήσεις της γιαγιάς μου. Καταλαβαίνετε, τους βαρείς χειμώνες να καθόμαστε γύρω από το μαγκάλι, στη Σπλάντζια μιλάμε τώρα, δε μιλάμε για χωριά, ήτανε φτώχεια και κακομοιριά εκεί τότε, με τη λάμπα γιατί δεν είχαμε ρεύμα μες στην πόλη, ούτε και νερό είχαμε […] το ’58, το ’57, το ’60 […]». Έτσι ψηλαφούμε τις συνθήκες κάτω από τις οποίες οι αφηγήσεις μετουσιώνονταν σε βιώματα. Ο βαρύς χειμώνας, οι μικρές μέρες, η διευρυμένη οικογένεια προσφύγων και η φτώχεια αποτελούσαν τους λόγους εκείνους για τους οποίους συνήθιζαν να κάθονται όλοι γύρω από το μαγκάλι και να ακούνε τις ιστορίες της γιαγιάς για τον Κιρκιντζέ κι όσα ακολούθησαν. Στα τούρκικα.

Οι αφηγήσεις και οι μνήμες του τον οδήγησαν στην αναζήτηση των ριζών του στην Τουρκία, όπου βρήκε νόημα στο να μοιράζεται τη μικρασιατική του ταυτότητα με την κρητική ταυτότητα των απογόνων ανταλλαγμένων μουσουλμάνων.