Κρατική αρωγή και ιδιωτική βοήθεια, Σεπτέμβριος 1922

Σε μια πρώτη απόπειρα αρωγής των προσφύγων το πρώτο διάστημα άφιξής τους, η Βασίλισσα και το Υπουργείο Περιθάλψεως προχώρησαν στην διενέργεια πανελλήνιου εράνου και τη λειτουργία γραφείων ευρέσεως εργασίας. Στόχος του εράνου ήταν η συγκέντρωση χρημάτων για τη διατροφή και τη στέγαση των άπορων προσφύγων, αλλά και η χορήγηση εφάπαξ επιδόματος 30 δρχ. σε κάθε πρόσφυγα. Σύμφωνα με τις εφημερίδες της εποχής –που πρόσφεραν υπερβολική δημοσιότητα στα δύο εγχειρήματα– επιδιώχθηκε η καθολική και ενεργή συμμετοχή ολόκληρης της χώρας στον έρανο· εμπορικοί σύλλογοι και επαγγελματικές ενώσεις κλήθηκαν να συνδράμουν την προσπάθεια ενημερώνοντας και κινητοποιώντας τα μέλη τους. Μητροπολίτες, Νομάρχες, αστυνομικοί διευθυντές και άλλοι αξιωματούχοι της Δημόσιας Διοίκησης εγγυώνταν τη διαφάνεια, ενώ όλη η διαδικασία είχε τεθεί υπό την επίβλεψη του Παλατιού (Εμπρός, 6.9.1922, σ. 2). Στο επόμενο κιόλας φύλλο του, το Εμπρός δημοσίευσε το αποτέλεσμα του εράνου των εκδοτών και των εργαζομένων της εφημερίδας, οι οποίοι είχαν συγκεντρώσει πάνω από 4.000 δρχ. Στο ίδιο φύλλο, ο διευθυντής του Διδασκαλείου Τρίπολης δημοσιοποιούσε την πρόθεσή του να προσφέρει σε μια οικογένεια προσφύγων 300 δρχ. τον μήνα (Εμπρός, 7.9.1922, σ.1). Στις 9 Σεπτεμβρίου, η Εθνική Τράπεζα, μέσω του γενικού διοικητή της, ανακοίνωσε ότι προσφέρει 1 εκατομμύριο δρχ. υπέρ των προσφύγων (Χρονογράφος, 9.9.1922). Τις επόμενες ημέρες συνεχίστηκαν οι δημοσιεύσεις με τα ποσά που πρόσφεραν επιχειρήσεις και ιδιώτες. Το Ελεύθερο Βήμα είχε συγκεντρώσει 127.703 δρχ. στις 5 Σεπτεμβρίου (Ελεύθερο Βήμα, 6.9.1922, σ. 1). Στον Πειραιά –και σε άλλες πόλεις με μεγάλη προσφυγική εισροή– συγκροτήθηκε υποεπιτροπή «της μεγάλης υπό την προεδρεία της Βασίλισσας επιτροπής», η οποία επέβλεπε τη διενέργεια του εράνου και τη συγκέντρωση των χρημάτων (Χρονογράφος, 8.9.1922).

Παράλληλα στις 9 Σεπτεμβρίου, ξεκίνησαν τη λειτουργία τους 10 γραφεία ευρέσεως εργασίας. Το Βασιλικό Διάταγμα «περί συστάσεως γραφείων εξευρέσεως εργασίας» που υπογράφηκε στις 22 Σεπτεμβρίου 1922 και δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως την επομένη. Το παράρτημα του Πειραιά στεγάστηκε στα γραφεία του Πατριωτικού Συνδέσμου. Σύμφωνα με τον Υπουργό Περιθάλψεως Σπ. Γιαννόπουλο, τα γραφεία ευρέσεως εργασίας θα συνέτασσαν καταλόγους για τους άνδρες και τις γυναίκες πρόσφυγες με το όνομα, την καταγωγή και το επάγγελμά τους. Με βάση τους καταλόγους αυτούς, θα προχωρούσαν στην αναζήτηση εργασίας για τους αιτούντες. Από τις 27 Σεπτεμβρίου έως τις 31 Δεκεμβρίου του 1922, τα γραφεία συνέβαλλαν στην εύρεση εργασίας για 1.028 άνδρες και 1.095 γυναίκες που απευθύνθηκαν σε αυτά. Πιο συγκεκριμένα: τα γραφεία ευρέσεως εργασίας συνέβαλλαν στην εύρεση εργασίας για 1.028 άνδρες «έναντι προσφοράς 910 και ζήτησης 2.406 θέσεων εργασίας», για 858 γυναίκες «έναντι προσφοράς 1.518 και ζήτησης 915 θέσεων εργασίας» και για 237 υπηρέτριες από τις 1.141 που αναζήτησαν δουλειά (Μιτζάλης 2008:142).

Επαγγελματικά σωματεία, όπως η Ένωση Συντακτών, το Σωματείον Εργατών Βιβλιοδετών και ο Πανελλήνιος Μουσικός Σύλλογος, καλούσαν τους πρόσφυγες συναδέλφους τους σε συνελεύσεις ώστε να τους συνδράμουν στην προσπάθεια να βρουν εργασία. Οι περισσότερες εφημερίδες τοπικής αλλά και εθνικής εμβέλειας, το δεύτερο δεκαήμερο του Σεπτέμβρη, εγκαινίασαν τη «Στήλη των Προσφύγων», όπου οι ίδιοι οι πρόσφυγες δημοσίευαν αγγελίες αναζητώντας εργασία ή καταστήματα και γραφεία πρόσφεραν εργασία σε πρόσφυγες, σε μια προσπάθεια να συνδράμουν τον προσφυγικό πληθυσμό. Εργάτες και τεχνίτες, δάσκαλοι και γνώστες ξένων γλωσσών, δακτυλογράφοι και λογιστές, αναζήτησαν προσωρινή ή μονιμότερη εργασία ώστε να εξασφαλίσουν χρήματα για τη διαβίωσή τους. Οι αγγελίες προσφοράς ή αναζήτησης εργασίας τονίζουν την άμεση ανάγκη για εργασία του προσφυγικού πληθυσμού και αναδεικνύουν την χάραξη ατομικής στρατηγικής από τους πρόσφυγες για την εξασφάλιση της επιβίωσης τους. Την ίδια στιγμή πρόσφυγες κατέφυγαν σε πιο ατομικές και αυτοσχέδιες λύσεις για να κερδίσουν τα χρήματα που χρειάζονταν για την επιβίωσή τους. «Οι δρόμοι […] γέμισαν με τα καροτσάκια των μικροπωλητών προσφύγων που προσπαθούσαν να κερδίσουν το ψωμί τους πουλώντας μικροπράγματα. Μπαλωματάδες έστησαν τα σκαμνιά και τους πάγκους τους στους πιο αριστοκρατικούς δρόμους». (Morgenthau 1994: 93)

Ταυτόχρονα όμως το ξεφύλλισμα των αθηναϊκών εφημερίδων της εποχής μαρτυρούσε ότι η καθημερινή ζωή στην Αθήνα και τον Πειραιά δεν ανατράπηκε ολοκληρωτικά. Οι κοινωνικές εκδηλώσεις, οι θεατρικές παραστάσεις και οι αθλητικοί αγώνες συνεχίστηκαν, προσφέροντας μέρος των εσόδων τους υπέρ των προσφύγων. Πιθανότατα το μεγάλο χρονικό εύρος της προσφυγικής εισροής και η διαφορετικότητα των αναγκών των προσφύγων συνέβαλε στη συνύπαρξη του προσφυγικού δράματος με τη σχεδόν απρόσκοπτη ζωή των Αθηναίων. Στην νέα πραγματικότητα, υπήρχαν πρόσφυγες που αναζητούσαν απελπισμένα τις οικογένειες τους και πρόσφυγες που συνέχιζαν τις σπουδές τους στο πανεπιστήμιο, Αθηναίοι που πρόσφεραν σε 10 προσφυγοπούλες τη δυνατότητα να μάθουν γραφομηχανή και να εργαστούν, και καταστηματάρχες που παρείχαν έκπτωση 10% «επί των ορισμένων τιμών των καπέλων» στους πρόσφυγες.