Διεθνής βοήθεια και φιλανθρωπία

Οι προσφυγικοί πληθυσμοί που έφταναν στο λιμάνι του Πειραιά αλλά και σε όλα τα ελληνικά λιμάνια τον Σεπτέμβριο του 1922 χρειάζονταν τα στοιχειώδη: τρόφιμα, ρούχα, κλινοσκεπάσματα, φάρμακα. Ο «έρανος της Βασίλισσας» δεν επαρκούσε, ενώ οι δυνατότητες του υπουργείου Περιθάλψεως ήταν περιορισμένες: «κουβέρτας και τινά ενδύματα απέστειλε το υπουργείον Περιθάλψεως», ενώ ο αριθμός των προσφύγων συνεχώς αυξανόταν. Το παλάτι και η κυβέρνηση έκαναν έκκληση για αρωγή σε φιλανθρωπικές οργανώσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, αλλά και στις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις.  Παρότι αρκετοί Ευρωπαίοι πρεσβευτές ανακοίνωναν την αποστολή βοήθειας και ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός κινητοποιήθηκε άμεσα, η έλευση χρημάτων, φαρμάκων και ενδυμάτων από το εξωτερικό ήταν μία χρονοβόρα διαδικασία. Η αρωγή του πρώτου διαστήματος στηρίχτηκε εξ ολοκλήρου σε εσωτερικούς πόρους, δημόσιους και ιδιωτικούς, αδυνατώντας να καλύψει το σύνολο των αναγκών. 

Η βοήθεια των κυβερνήσεων και των φιλανθρωπικών οργανώσεων του εξωτερικού πρόσφερε ουσιαστική συνδρομή σε θέματα περίθαλψης και επισιτισμού. Η αγγλική κυβέρνηση, μέσω του πρεσβευτή της στην Αθήνα, ανέλαβε τη μεταφορά των εναπομεινάντων Ελλήνων που έπρεπε να εκκενώσουν άμεσα τα μικρασιατικά παράλια, διαθέτοντας 10 με 15 ατμόπλοια και 1.000 τόνους άλευρα για τον επισιτισμό τους. Παράλληλα, τον Νοέμβριο του 1922, απέστειλε αμαξοστοιχία δέκα βαγονιών με φάρμακα και ενδύματα, ενώ τον Φεβρουάριο του 1923 ακολούθησε και δεύτερο τρένο με φάρμακα. Στις 17 Σεπτεμβρίου, ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός δεσμεύτηκε ότι θα αναλάμβανε την παραγωγή και παροχή «θερμής τροφής» στους καταυλισμούς της Αθήνας και του Πειραιά, σε συνεργασία με το υπουργείο Περιθάλψεως, το οποίο θα μεριμνούσε για την εξεύρεση χώρου και μαγειρικών σκευών. Μέχρι τότε, η πλειονότητα των προσφύγων στους καταυλισμούς λάμβανε ξηρά τροφή. Παράλληλα, ανέλαβε την αποκλειστική φροντίδα 5.000 προσφυγοπαίδων και ανακοίνωσε τη διενέργεια εράνου σε οικίες και καταστήματα της Αθήνας και του Πειραιά για τη συλλογή τροφίμων και ενδυμάτων.

Στις αρχές Οκτώβρη, η αρωγή από τις ξένες φιλανθρωπικές οργανώσεις συστηματοποιήθηκε προσφέροντας ανακούφιση στον προσφυγικό πληθυσμό. Η Αγγλική Περίθαλψις Προσφύγων (All British Appeal) ήταν η πρώτη ξένη φιλανθρωπική οργάνωση που έφτασε στο Πειραιά «και παρέσχεν δια των μελών αυτών τας πρώτας βοήθειας εις τους αφικνουμένους εν οικτρά καταστάσει εκ Σμύρνης και εκ των νήσων πρόσφυγας». Την περίοδο από τον Οκτώβριο του 1922 έως τον Ιούνιο του 1923, η Αγγλική Οργάνωσις Περιθάλψεως Παίδων (Save the Children Fund) βοήθησε 4.060 πρόσφυγες, 1.500 παιδιά και 5.560 εφήβους στη πόλη του Πειραιά. [1] Πρόσφερε καθημερινά στους ασθενείς που περιέθαλπε θρεπτικά γεύματα που περιελάμβαναν γάλα κακάο, ζωμό και διπυρίτη, ενώ φρόντιζε και για τον ιματισμό τους, προσφέροντας δέματα με ρούχα, αξίας 551.200 δρχ. Παράλληλα ανέλαβε τη διατροφή 320 προσφυγοπαίδων που ζούσαν στη Παππική Στέγη Προσφύγων. 

Ο Αρχιεπίσκοπος των καθολικών εν Ελλάδι Λουδοβίκος Πετί ίδρυσε την Παππική Στέγη προσφύγων στην οποία στεγάστηκαν 1320 πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία καθώς και 320 προσφυγοπαίδες που θα παρέμεναν εκεί έως ότου συμπληρώσουν τα 8 τους χρόνια. Πλήθος ακόμα φιλανθρωπικών οργανώσεων έδρασε στην Ελλάδα για μικρό ή μεγαλύτερο διάσημα προσφέροντας αρωγή σους πρόσφυγες και ουσιαστική βοήθεια στον ελληνικό κρατικό μηχανισμό. Για παράδειγμα, η οργάνωση «Τα Νοσοκομεία των Αμερικανίδων Κυριών» προέβη στην ίδρυση 5 νοσοκομείων (Χίο, Μυτιλήνη, Θεσσαλονίκη, Αθήνα, Πειραιάς) και 12 ορφανοτροφείων (2 στην Αθήνα) και στην εξ ολοκλήρου συντήρησή τους. Τα Νοσοκομεία περιέθαλψαν 5.142 ασθενείς από τον Φεβρουάριο έως τον Ιούνιο του 1923. Παράλληλα, ανέλαβαν τη λειτουργία του λοιμοκαθαρτηρίου της Μακρονήσου, μιας και το Λοιμοκαθαρτήριο του Αγίου Γεωργίου δεν επαρκούσε. Η μείωση της προσφυγικής εισροής, στα τέλη του 1922, επέτρεψε την επαναλειτουργία των λοιμοκαθαρτηρίων και τη συστηματικότερη τήρηση των κανόνων υγιεινής. Από τον Ιανουάριο έως τον Ιούνιο του 1923 στη Μακρόνησο απολυμάνθηκαν 30.000 πρόσφυγες.

[1] Η Αγγλική Οργάνωσις Περιθάλψεων Παίδων λειτούργησε την περίοδο από 1.10.1922 έως 30.6.1923 και περιέθαλψε 181.000 πρόσφυγες (150.000 ενήλικους, 23.000 έφηβους και 8.000 παιδιά). Βλ. Ιστορικό Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών, Κοινωνία των Εθνών 1923, φάκελος 10, υποφ. 2.

Συνοδευτικό οπτικοακουστικό υλικό:

Ο ελληνοτουρκικός πόλεμος: Ελλάδα 1923: https://avarchives.icrc.org/Film/5430

Δράση αρωγής για τους πρόσφυγες: https://avarchives.icrc.org/Film/5434