Ενδεικτικές αναφορές στον Τύπο της Κρήτης για τη μεταπολεμική μετανάστευση

Η μεταπολεμική μετανάστευση αποτέλεσε ένα μεγάλο κύμα μετακίνησης πληθυσμού από την Κρήτη. Η μετακίνηση αυτή τροφοδοτούσε δύο προορισμούς: ο ένας ήταν η πρωτεύουσα κι ο άλλος το εξωτερικό.

Ενταγμένη στα πλαίσια της ευρύτερης μεταπολεμικής μετανάστευσης εντός και από την Ελλάδα, η μετακίνηση των Κρητικών εκκινούσε από τις αιτίες που ίσχυαν για όλη τη χώρα: οι καταστροφές που συνέβησαν σε όλη τη δεκαετία του 1940· η φτώχεια που αντιμετώπιζαν οι πληθυσμοί και που επιδεινώθηκε με τον πόλεμο· ο χαρακτήρας της αγροτικής οικονομίας, η οποία υποαπασχολούσε το μεγαλύτερο μέρος του αγροτικού πληθυσμού στην ύπαιθρο· η απουσία μεγάλων παραγωγικών μονάδων κι ο οικογενειακός χαρακτήρας των περισσότερων βιομηχανιών· η πολιτική ασφυξία στο ελληνικό μεταπολεμικό κράτος. Το αποτέλεσμα όλων των παραπάνω ήταν να πραγματοποιηθεί μεταπολεμικά μια γιγαντιαία ανακατανομή πληθυσμών, μιας και περίπου ο μισός πληθυσμός της Ελλάδας εγκατέλειψε τα μέρη που γεννήθηκε και κινήθηκε προς το εσωτερικό ή το εξωτερικό της χώρας μέσα στις δεκαετίες 1950-1970.

Η μετανάστευση δεν μπορεί να ιδωθεί, βέβαια, ως μια προσωπική επιλογή όσων μετακινήθηκαν. Η μελέτη της έχει αναδείξει πως αποτέλεσε ένα μέσο που χρησιμοποίησαν οι μεταπολεμικές ελληνικές κυβερνήσεις για να επιλύσουν τα προβλήματα οικονομικής ανάπτυξης της χώρας. «Στις δεκαετίες του 1950 και 1960 η μεταναστευτική πολιτική ήταν ενσωματωμένη στην οικονομική πολιτική και η μετανάστευση προσδιοριζόταν σε σχέση με τους αναπτυξιακούς στόχους της χώρας. […] Προκρίθηκε ως λύση στο πρόβλημα της ανεργίας και της υποαπασχόλησης» σύμφωνα με την Α. Μαχαιρά.

Μια εξέταση της ελληνικής μετανάστευσης σε συνάρτηση με τις οικονομίες και των άλλων χωρών καταγωγής, αλλά και των χωρών υποδοχής, αποκαλύπτει ένα δομικό χαρακτηριστικό των βιομηχανικών κοινωνιών που ευνοεί τη μετανάστευση των πληθυσμών: την άνιση σχέση ανάμεσα στις αγροτικές και τις βιομηχανικές χώρες, σχέση που οδηγεί πληθυσμούς από τις πρώτες στις δεύτερες.

Μέσα από τον μεταπολεμικό τοπικό Τύπο μπορεί να παρακολουθήσει κανείς ένα μέρος των παραπάνω, μπορεί δηλαδή να εντοπίσει κανείς τις συνθήκες με τις οποίες ερχόταν αντιμέτωπος ο μέσος κάτοικος της κρητικής επαρχίας μετά τον πόλεμο. Η φτώχεια σε συνδυασμό με την έλλειψη κρατικής αρωγής στηλιτεύεται σε πολλά άρθρα ιδιαίτερα κατά τη δεκαετία του 1950. Σε ένα ενδεικτικό πρωτοσέλιδο του 1950 παραθέτονται τρία άρθρα που καταγγέλλουν τα προβλήματα των αγροτών με τις ζωοκλοπές, τα ζητήματα στη λειτουργία των δημοτικών σχολείων του νομού Χανίων και την ανάγκη άμεσης παροχής τροφίμων σε ορφανά που δεν δικαιούνται δωρεάν σίτιση. Στο ενδεικτικό πρωτοσέλιδο αντιπολιτευόμενης εφημερίδας του 1953 τα προβλήματα των αγροτών της Κρήτης παρουσιάζονται ως μέρος του ευρύτερου αγροτικού προβλήματος σε όλη την Ελλάδα, και το ίδιο παραμένει σε πρωτοσέλιδο τρία χρόνια αργότερα.

Αν και η συστηματική αποχώρηση Κρητικών προς το εξωτερικό δεν είχε ξεκινήσει ακόμη, ήδη από τις αρχές αυτής της δεκαετίας ο Τύπος δημοσιεύει αραιά άρθρα που συνδέουν τις συνθήκες διαβίωσης με τη μετανάστευση. Όταν οι εφημερίδες ήταν αντιπολιτευόμενες η ρητορική τους είχε ξεκάθαρο κομματικό πρόσημο, όπως μπορεί να διαπιστώσει κανείς από το ενδεικτικό άρθρο κεντρώας εφημερίδας του Φλεβάρη του 1954 με τίτλο «Ενώ συνεχίζεται η κωμωδία. Η εξαθλίωσις δημιουργεί μεγάλο ρεύμα μεταναστεύσεως», και το οποίο αποδίδει στην κυβέρνηση του Ελληνικού Συναγερμού όχι μόνο ανικανότητα, αλλά και τροφοδοσία της Αριστεράς με ψήφους.

Από τις αρχές του 1960 γίνονται συστηματικότερες οι αναφορές στον Τύπο του νησιού σχετικά με τη μετανάστευση. Η αλλαγή της πραγματικότητας είναι ανάγλυφη στα πρωτοσέλιδα, παρά του ότι η Κρήτη μαζί με τα υπόλοιπα νησιά αντιπροσώπευσε τελικά ένα μικρό ποσοστό στο σύνολο των μεταναστών προς το εξωτερικό για την περίοδο 1955-1977.  Καταγγέλλονται έντονα οι ανεπαρκείς συνθήκες διαβίωσης και η λύση της μετανάστευσης. «Έγκλημα καταστροφής και αφανισμού του Νομού μας διέπραξεν ο κ. Παπανδρέου κατά το ταξείδι του εις Κρήτην με την δημιουργίαν ΒΙΩΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΖΩΝΩΝ εις το Ηράκλειον και τα Χανιά. […] Διότι με την δημιουργίαν των βιομηχανικών ζωνών εις γειτονικές πόλεις θέτει τον Νομόν και την πόλιν μας εις απομόνωσιν, εις το περιθώριον […] Κατεδικάσθη η πόλις μας να μαστίζεται από την ανεργίαν, κατεδικάσθησαν οι πολίται να μεταναστεύουν εις άλλας πόλεις», έγραφε ρεθυμνιακή εφημερίδα το 1964.

«Αντί να λιγοστέψουν οι μονίμως μεταναστεύσαντες έγιναν περισσότεροι. […] Για να μεταδόσομε στο αναγνωστικό μας κοινό τον πόνο που ένοιωσεν ο Διευθυντής μας όταν πριν λίγες ημέρες συνάντησε στο δρόμο ένα φίλο του αγρότη μας με συντροφιά τη κόρη του ηλικίας 20 έως 25 χρονών, που ήσαν και οι δυό ολόχαροι γιατί ερχότανε από τους Αυστραλούς των Χανιών, στους οποίους παρουσιάστηκαν και βρέθηκε η κόρη κατάλληλη σε όλες της εξετάσεις που της έκαμεν η επιτροπή (Αυστραλοί, Έλληνες, Δ.Ε.Μ.Ε. κλπ.) και για να ταξειδεύση στην Αυστραλία», έγραφε χανιώτικη εφημερίδα το 1965. Στο άρθρο αυτό σημειώνονται και ενδεικτικοί αριθμοί μεταναστών για τα έτη 1963-1964. «Μετανάστευσαν μονίμως το 1964 άτομα 105.569. Το έτος 1963 100.072. Δηλαδή εξαγωγές Ελλήνων στο εξωτερικόν επιπλέον 5.497. Από τους παραπάνω το έτος 1964 μετανάστευσαν μονίμως Κρητικοί 5.134. Το έτος 1963 3.009. Δηλαδή εξαγωγές Κρητικών επί πλέον 2.125».

Πάνω από δέκα χρόνια αργότερα, ηρακλειώτικη εφημερίδα της Αριστεράς κατάγγελλε την έλλειψη βασικών παροχών σε περιοχές του νησιού, γεγονός που συνέδεε με τη μετανάστευση: «Ο Συνοικισμός Αγίου Ιωάννου Κοινότητας Επάνω Βάθειας που αποτελείται από 26 κατοίκους στερείται ηλεκτροφωτισμού. Και φυσικά το πράγμα δεν είναι περίεργο, διότι και άλλοι οικισμοί στην Κρήτη στερούνται το φως, που είναι ένα αγαθό του πολιτισμού μας. […] 1. Έτσι περιορίζεται η μετανάστευση; 2. Έτσι προστατεύεται η Αγροτική Οικονομία; […] Και μια λεπτομέρεια: οι 26 κάτοικοι του παραπάνω Οικισμού, είναι όλοι πρόσφυγες του Μικρασιατικού ξεριζωμού».