Η εβραϊκή κοινότητα του Βόλου από την αυγή του 20ου αιώνα έως την «Τελική Λύση»

Σε αντίθεση με τη μουσουλμανική κοινότητα που χάνει με την προσάρτησης πρώτα τα φτωχότερα μέλη της, στην περίπτωση των Εβραίων παρατηρείται μια πιο πρώιμη μετανάστευση, ήδη από τη δεκαετία του 1870, των ευπορότερων μελών του Βόλου, κυρίως, και λιγότερο της Λάρισας. Καίριο πλήγμα στάθηκε η έκρηξη του Γαλλοπρωσικού πολέμου του 1871 και αργότερα ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος, που επηρέασε τις εμπορικές σχέσεις με τη Γαλλία,  συρρίκνωσε τις δραστηριότητες αυτών των εύρωστων μελών, μειώνοντας παράλληλα την οικονομική τους δύναμη.  

Η φθίνουσα αυτή οικονομική πορεία και η συνεπακόλουθη δημογραφική μείωση της κοινότητας συνεχίστηκε και μετά τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο και συμπεριέλαβε και τις υπόλοιπες θεσσαλικές κοινότητες. Είναι ενδεικτικό πως το Μάρτιο του 1917 προτάθηκε η ίδρυση ενός φιλόπτωχου και αλληλοβοηθητικού σωματείου από μέλη των Θεσσαλών Εβραίων που είχαν εγκατασταθεί στη Θεσσαλονίκη. Το «Σωματείον των εν Θεσσαλονίκη Θεσσαλών Ισραηλιτών ΟΖΕΡ ΔΑΛΗΜ», συστήθηκε τον Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου, ένα μήνα μετά τη μεγάλη πυρκαγιά της πόλης, και είχε 104 μέλη που είχαν καταγωγή από το Βόλο, τη Λάρισα και την Καρδίτσα.     

Τις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα η εβραϊκή κοινότητα του Βόλου θα συστήσει ανάλογα αθλητικά και φιλανθρωπικά σωματεία, όπως ο «Ααβάθ Ρεϊμ», ο Σιωνιστικός «Ποαλέ Σιών», η Αδελφότητα Κυριών «Οζέρ Δαλήμ», κ.ά. Την ίδια περίοδο, η κοινότητα αυξάνει τον πληθυσμό της μέσα από εισροές ομοθρήσκων που έλκονται από την οικονομική και βιομηχανική ανάπτυξη της πόλης. Ανάμεσα στους σημαντικούς βιομήχανους της πόλης, συγκαταλέγονταν οι Ζαχ. Μουρτζούκος και Ζαχ. Λεβής, ιδρυτές του εργοστασίου «Λεβιάθαν», οι αδερφοί Λεβή (νηματουργείο, ο Α. Αζούζ (εργοστάσιο κλινών), ενώ μεγάλος ήταν και ο αριθμός των εμπόρων στην πόλη, όπως οι Ζακ Σαπόρτα, Έρμαν Σπίρερ, Ιωσήφ Λεβή.       

Η οικονομική σταθερότητα της ρωμανιώτικης, ως επί το πλείστον, κοινότητας συνεχίστηκε το Μεσοπόλεμο, χωρίς να κλονιστεί ιδιαίτερα από το επεισόδιο της κατηγορίας της συκοφαντία του αίματος που συνέβη στις αρχές Μαρτίου του 1922. Το φορτισμένο κλίμα έσπευσε να ηρεμήσει ο Μητροπολίτης Δημητριάδος Γερμανός, εκφράζοντας και γραπτώς τη συμπαράστασή του στους Εβραίους της πόλης, συμβάλλοντας στη διατήρηση των ομαλών διακοινοτικών σχέσεων στην τοπική κοινωνία. Οι αρμονικές αυτές σχέσεις εμπιστοσύνης και αλληλεγγύης εκδηλώθηκαν και στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, όταν οι τοπικές αρχές σε συνεργασία με το Μητροπολίτη Ιωακείμ και τον αρχιραββίνο Μωυσή Πέσαχ, αλλά και οι οργανώσεις του ΕΑΜ-ΕΛΛΑΣ, συνέβαλαν στη διάσωση των Εβραίων της πόλης, μέσα από την έκδοση πλαστών ταυτοτήτων και τη φυγάδευσή τους στο Πήλιο. Ο Βόλος είχε το μεγαλύτερο ποσοστό διασωθέντων Εβραίων σε σχέση με τις υπόλοιπες κοινότητες της Ελλάδας, με εξαίρεση την κοινότητα της Ζακύνθου που σώθηκε στο σύνολό της.