Πύκνωμα πολεοδομικού ιστού στην Άνω Πόλη με την έλευση των προσφύγων μετά το 1922

Σύγκριση χαρτών της ίδιας περιοχής και ίδιας κλίμακας του 1916 -δηλαδή πριν την εγκατάσταση των προσφύγων- και του 1995. Η περιοχή αφορά το βορειοδυτικό τμήμα της Άνω Πόλης από την οδό Ευρυμέδοντος έως την οδό Επταπυργίου. Η περιοχή της Άνω Πόλης έως το 1912 ήταν αραιοχτισμένη και κατοικούνταν κυρίως από μουσουλμανικούς πληθυσμούς. Οι λόγοι της εγκατάστασης των μουσουλμάνων στην Άνω Πόλη ήταν κυρίως λόγοι ασφάλειας και κλιματολογικοί -θέα, καθαρός αέρας. Τα κτίσματα είτε εύπορων οικογενειών, είτε πιο φτωχών οικονομικών στρωμάτων χαρακτηρίζονταν από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική, ήταν χτισμένα «με ‘τσατμά’ και ‘μπαγδατί’» και αρκετά από αυτά διέθεταν αυλές. Το πύκνωμα της περιοχής ειδικότερα προς τα βόρεια τμήματα πραγματοποιήθηκε κατά τα τέλη του 19ου αιώνα αρχές 20ου αιώνα με τον ερχομό το 1878 μουσουλμάνων προσφύγων από τη Βοσνία όταν η Βοσνία προσαρτήθηκε από την Αυστροουγγαρία. Ωστόσο έως το 1922 η περιοχή της Άνω Πόλης χαρακτηρίζεται ακόμα από αρκετούς αδόμητους χώρους, ειδικά στα βόρεια τείχη. Με την συνθήκη της Λωζάνης και την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας ένα σημαντικό τμήμα των προσφύγων της Θεσσαλονίκης εγκαταστάθηκε στα κτίσματα της πρώην μουσουλμανικής κοινότητας Άνω Πόλης αλλά δημιούργησαν και νέες πρόχειρες κατασκευές.

Σύμφωνα με την Χαστάογλου «Στην Άνω Πόλη η εγκατάσταση έγινε μέσα στον υφιστάμενο ιστό. Εκτός από τη νόμιμη εγκατάσταση σε ανταλλάξιμα μέσω δημοπρασιών, μεγάλος αριθμός άπορων προσφύγων κατέλαβε κάθε ελεύθερο χώρο, κατασκευάζοντας μικρά οικήματα μέσα στις μεγάλες αυλές παλιών σπιτιών και σε ανοικτούς χώρους, σε επαφή με το τείχος. […] Ο τρόπος κατάληψης οδήγησε σε ακραίες μορφές κατάτμησης της πεπερασμένης αστικής γης, με ελάχιστα οικόπεδα, ενίοτε μικρότερα των 40 τ.μ., που καλύφθηκα από λιλιπούτεια οικήματα. Άλλοτε σε επαφή κι άλλοτε ελεύθερα, υποτάχθηκαν στην τοπογραφία και απαίτησαν όλη την ευρηματικότητα και φαντασία των ενοίκων τους προκειμένου να οργανωθούν ως χώροι ζωής. Κατασκευασμένα με αυτοσχέδιο τρόπο, με υλικά που βρίσκονταν επί τόπου (το «μάδειμα» του τείχους χρονολογείται από την εποχή αυτή), λάσπη και καλάμια, ξύλο και έτοιμα μέρη από παλιά οικήματα, μπορούν να θεωρηθούν ως τελευταία εκδήλωση μιας αυθεντικά λαϊκής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής».