Τα γκέτο της Θεσσαλονίκης

Οι Γερμανοί εισέβαλαν στην Θεσσαλονίκη τον Απρίλιο του 1941. Τα πρώτα περιοριστικά μέτρα που πήραν εναντίον του εβραϊκού πληθυσμού της πόλης δεν ήταν μαζικά. Στις 11 Ιουλίου 1942 η γερμανική διοίκηση της πόλης υποχρέωσε όλους τους άρρενες Εβραίους να συγκεντρωθούν στην πλατεία Ελευθερίας για να καταγραφούν για καταναγκαστικά έργα. Εκεί οι Γερμανοί εξευτέλισαν δημόσια τους συγκεντρωμένους με χτυπήματα, φωνές και καψόνια κάτω από τον ήλιο. Η συνέχεια ήταν μια προσχεδιασμένη εκστρατεία που σκοπό είχε την εξαφάνιση της εβραϊκής κοινότητας της πόλης. Αρχικά χιλιάδες Εβραίοι στάλθηκαν για καταναγκαστικά έργα σε διάφορα σημεία της ελληνικής επικράτειας. Πολλοί τότε νόσησαν και πέθαναν εξαιτίας της σκληρής δουλειάς και των άσχημων συνθηκών διαβίωσης. Η Ισραηλιτική Κοινότητα της πόλης πλήρωσε ένα υπέρογκο ποσό ως λύτρα για την απελευθέρωση των εβραίων εργατών και αναγκάστηκε να δεχθεί την καταστροφή του αρχαίου νεκροταφείου της πόλης, μια διαδικασία που ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 1942. 

Τον Φεβρουάριο του 1943 τα επιμελητήρια και τα σωματεία της πόλης διατάχθηκαν να προχωρήσουν στη διαγραφή των Εβραίων μελών τους. Από τις 25 Φεβρουαρίου κι έπειτα όλοι οι Εβραίοι υποχρεώθηκαν να παραμείνουν σε γκέτο που δημιουργήθηκαν για το σκοπό αυτό, να φορέσουν το κίτρινο αστέρι και να δηλώσουν όλα τα περιουσιακά τους στοιχεία. Τα γκέτο της Θεσσαλονίκης σύμφωνα με έρευνα του Ευάγγελου Χεκίμογλου ήταν τέσσερα. Ένα στο κέντρο της πόλης (με όριο την Παναγιά Χαλκέων, την Εγνατία και τη Διοικητηρίου), ένα ανατολικά (ανάμεσα στον άξονα Βασιλίσσης Όλγας – Βασιλέως Γεωργίου και Παπαναστασίου – Λεωφόρος Στρατού με ανατολικό όριο την 25ης Μαρτίου), ένα στον εβραϊκό συνοικισμό 151 (εκατέρωθεν της οδού Κλεάνθους) και ένα στην περιοχή του Ρεζί Βαρδάρ (ανάμεσα στην Μοναστηρίου, την Λαγκαδά και την Προμηθέως). 

Από τα γκέτο οι Εβραίοι μεταφέρθηκαν διαδοχικά στο διαμετακομιστικό στρατόπεδο του Βαρόνου Χιρς, μια εβραϊκή γειτονιά απέναντι από τον τότε σιδηροδρομικό σταθμό της πόλης, ανάμεσα στις οδούς Σταθμού, Αναγεννήσεως και Μοναστηρίου. Ο συνοικισμός είχε ιδρυθεί το 1892 για να στεγάσει αρχικά πυροπαθείς Εβραίους της μεγάλης πυρκαγιάς του 1890. Μετά τον εμπρησμό του εβραϊκού συνοικισμού Κάμπελ το 1931, στον οποίο κατοικούσαν πυροπαθείς του 1917, πολλές ακόμη άστεγες οικογένειες εγκαταστάθηκαν στο συνοικισμό και κατέλαβαν τον αδόμητο χώρο του και έχτισαν καλύβες. Οι γερμανικές αρχές επέλεξαν την περιοχή λόγω της γειτνίασης με τον σιδηροδρομικό σταθμό. 

Στις αρχές Μαρτίου 1943 η περιοχή περιφράχθηκε με ξύλινους φράχτες και συρματοπλέγματα και η έξοδος στους κατοίκους απαγορεύθηκε. Στις 15 Μαρτίου αναχώρησε ο πρώτος συρμός με προορισμό τα στρατόπεδα εξόντωσης Άουσβιτς και Μπιρκενάου με τους κατοίκους του συνοικισμού. Διαδοχικές αποστολές η μια μετά την άλλη μετέφεραν μέσα στους επόμενους τέσσερις μήνες περίπου 43.000 Εβραίους της Θεσσαλονίκης στοιβαγμένους σε βαγόνια που προορίζονταν για ζώα, στον τόπο της εξόντωσης. Η διαμονή τους στου Χιρς υπήρξε μαρτυρική. Για κάποιους κράτησε ορισμένες εβδομάδες ενώ για άλλους μερικές ώρες. Μαρτυρίες κάνουν λόγο για βασανιστήρια που στράφηκαν κυρίως προς ευκατάστατους Εβραίους με σκοπό να αποκαλύψουν κρυμμένα περιουσιακά στοιχεία.

Στη φωτογραφία διακρίνεται η είσοδος του Βαρόνου Χιρς. Στον ξύλινο φράχτη υπάρχει τρίγλωσση επιγραφή (γερμανικά, ιταλικά, ελληνικά) που φέρει το άστρο του Δαβίδ. Η ιταλική γραφή διακρίνεται καθαρότερα: Zona abitata da ebrei (περιοχή που κατοικείται από Εβραίους).