Το λιμάνι του Βόλου και οι πρόσφυγες εργάτες του λιμανιού

Η άμεση σιδηροδρομική σύνδεση του λιμανιού με την πλούσια ενδοχώρα και η ακμαία βιομηχανική δραστηριότητα της πόλης κατέστησαν το Βόλο το τρίτο μεγαλύτερο λιμάνι της χώρας στα τέλη της δεκαετίας του ’30. Οι ανάγκες σε εργατικά χέρια ήταν μεγάλες, τις οποίες ήρθε να καλύψει η αθρόα προσφορά φθηνής εργατικής δύναμης από τους Μικρασιάτες πρόσφυγες. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1920, η δυναμική παρουσία των Μικρασιατών φορτοεκφορτωτών έδωσε σημαντική ώθηση στην ανάπτυξη του λιμανιού, αλλά και της συνδικαλιστικής δράσης. 

Πρόσφυγες πρωτοστάτησαν στο μεγαλύτερο σωματείο λιμενεργατών, την «Ένωσι Φορτοεκφορτωτών Βόλου», που αναγνωρίστηκε από το Πρωτοδικείο Βόλου το 1926, αλλά λειτουργούσε ήδη από τις αρχές της πρώτης δεκαετίας του 20ού αι. ως «Σύνδεσμος Εργατών Λιμένος Βόλου» (αναγνώριση 1914). Τα μέλη αυτού του σωματείου ήταν μόνιμοι λιμενεργάτες και φόρτωναν και ξεφόρτωναν τα καράβια μέσα στο λιμάνι. Οι πρόσφυγες ελεύθεροι εργάτες, χωρίς σταθερή απασχόληση, οργανώθηκαν αρχικά σε σωματείο με προστάτη τον Άγιο Γεώργιο. Μετά την υποχρεωτική καθιέρωση των επαγγελματικών βιβλιαρίων, για να προστατέψουν τα συμφέροντά τους και να μη χάσουν τη δουλειά τους, οργανώθηκαν το 1932 σε αναγνωρισμένο σωματείο, τον «Σύλλογο Φορτοεκφορτωτών Συσκευαστών Βόλου “Άγιος Γεώργιος”». Αυτοί δούλευαν στην ξηρά και μάλιστα στην αποβάθρα των σιδηροδρόμων, εκεί δηλαδή που κατέληγε το τρένο με τα εμπορεύματα της Θεσσαλίας. Άλλοι πρόσφυγες είχαν οργανωθεί σε μικρότερες ομάδες φορτοεκφορτωτών (ανεξάρτητη ομάδα Παρασκευά, σωματείο «Αγ. Παντελεήμονα»). 

Στις αρχές της δεκαετίας του 1930, όταν η παγκόσμια οικονομική κρίση είχε προκαλέσει σοβαρά προβλήματα ανεργίας στο λιμάνι, αυξήθηκαν οι ανταγωνιστικές σχέσεις μεταξύ των φορτοεκφορτωτών, οργανωμένων ή μη. Δημιουργήθηκαν επίσης έντονες αντιπαραθέσεις μεταξύ εργατών και εργοδοτών, κυρίως γύρω από το δικαίωμα εργασίας εκ περιτροπής και την απόδοση επαγγελματικών βιβλιαρίων.

Μετά τον πόλεμο τα σημαντικότερα σωματεία ήταν ο Σύνδεσμος Λιμενεργατών («Άγιος Νικόλαος»), και ο Σύλλογος Φορτοεκφορτωτών ξηράς, «Άγιος Γεώργιος». Το πρώτο ήταν ένα ισχυρό σωματείο, με καλοπληρωμένα τα μέλη του, χάρη στη σπουδαιότητα του λιμανιού του Βόλου, τον μεγάλο όγκο των εισαγωγών και εξαγωγών, αλλά και λόγω του σημαντικού βαθμού εκμηχάνισης των εργασιών φορτοεκφόρτωσης από τα αμπάρια των πλοίων. Αντίθετα, ο «Άγιος Γεώργιος» ήταν φτωχό σωματείο με χαμηλές αμοιβές. 

Η δουλειά των φορτοεκφορτωτών άφηνε διά βίου σημάδια στις πλάτες από το χαμαλίκι, αφού χρησιμοποιούνταν σαν ανθρώπινα σαμάρια για το κουβάλημα μεγάλων φορτίων. 

Για τις δυσκολίες της δουλειάς μιλάει ο φορτοεκφορτωτής Κώστας Καϊάφας, γεννημένος το 1931 στη Νέα Ιωνία. Όμως και στους «καλοπληρωμένους» λιμενεργάτες η δουλειά φαίνεται ν’ αφήνει βαθιά σημάδια, ακόμα και την εποχή της εκμηχάνισης των εργασιών. Ο Νίκος Παρασκευάς γεννημένος το 1955 στη Νέα Ιωνία Βόλου, με προσφυγική καταγωγή και τρίτης γενιάς λιμενεργάτης, αφηγείται τις δύσκολες συνθήκες της δουλειάς του. 

Πολλές οικογένειες Μικρασιατών συνδέθηκαν εργασιακά με τις δουλειές στο λιμάνι, έτσι ώστε να υπάρχουν ακόμα και τρεις γενιές λιμενεργατών και φορτοεκφορτωτών στην ίδια οικογένεια. Η Συραγώ Παρασκευά, γεννημένη το 1936 ως κόρη φορτοεκφορτωτή ξηράς, σύζυγος και μητέρα λιμενεργατών αφηγείται τις αναμνήσεις της από τη δουλειά του πατέρα της.

Συνεντεύξεις:

Απόσπασμα συνέντευξης του Κώστα Καϊάφα στη Μαρία Καραστεργίου, 19/3/2019. Αρχείο Οπτικοακουστικών Μαρτυριών, Τμήμα Ι.Α.ΚΑ, Παν. Θεσσαλίας

Απόσπασμα συνέντευξης του Νίκου Παρασκευά στη Μένη Τσίγκρα, 14/12/2019. Αρχείο Οπτικοακουστικών Μαρτυριών, Τμήμα Ι.Α.ΚΑ, Παν. Θεσσαλίας

Απόσπασμα συνέντευξης της Συραγώς Παρασκευά στη Νένα Ζήση, 30/10/2019. Αρχείο Οπτικοακουστικών Μαρτυριών, Τμήμα Ι.Α.ΚΑ, Παν. Θεσσαλίας

τη σύνταξη του κειμένου και των τεκμηρίων πραγματοποίησε η Ομάδα Προφορικής Ιστορίας του Βόλου